I 13Т А Й I м эм бетов А В ПАН
13ТАЙ МЭМБЕТОВ 0ЛЕНДЕР МЕН ДАСТАНДАР ЛЦПАН «Жаауты» баспасы
Каз 2 Мамбетов 1зтаи. М 36 Акпан: блендер мен дастандар / Карает. М. бетова.— Алматы: Жазушы, 1983.— 360 бет. и 1зтай Мамбетов кептеген влендер жян алатын бул к!табына окырман ы епг!з1лд1. М 402(05)83 © «Жазушы*— 1983
Б13Д1Ц I3 -A F A Ц Тек ealMHtif сырым емес жааганым, КвпшШктщ квцШ болып маададыц. Айттым журттыц кейб1р куйк1 кездерЫ, Айттым журттыц кейб1р жарчын жаздарын. I зтай М амбетов 1952 жылдыц басында Цазадтыц мемлекоттш керкем эдебиет баспасыван «Жастыд жиры» атты штап жарыд корда. Ол жас адыпдардыц олецдер ишнагы одк Дурастырушы Цасым Аманжо- лов, алгы сезш жазган Тахауи Ахтанов болатыв. KipiCBBfle: «Эдебветке ¥лы Отав сорысыпап кейш газа шын- дав араласдан Хамит Ергалпев уш поэма жазып, журтшылыд на- зарыв аударды. Оныц «Б1здщ ауылдыц дызы» атты поэмасы осы 1здеву жолывдары улкеп табысы. Жас жазувш Эбдажамил Нур- певсов «Курляндия» ромапып, Мудан Имапжавов «Алрашды ан- лар», Сэу1рбек Бадбергенов «Талгат» повестер1н жазды. Сырбай Мвуленовтыц, Дурманрали ¥ябаевтыд, Жубан Молдагалиевтщ елецдер жпнагы жарыдда шыдты... Булардав басда эдебветке жада араласып журген жастар да кеп, Ол жастардыц ite6ici поэ зия жанрында Kopine бастады. Бул жинадда осы адындардыц олоiwopi Kipfli»,— деген таныстырма жолдар бар едь Жинадда вшгармалары евген жолдастардыц б1рдатары (соп- дары бершуГбойывша) Н. Шэкевов, А. Шамксвов, М. Элгмбаов, Ж. 0Mip6ei!OB, Т. Бердияров, Т. Исмаилов, F. Дайырбеков, М. Ро- шев, М. Мадатаев, Е. Эукебаев, О. Жайлауов жопо Н. Эл1мдулов- тар болатыв. 18тай одйбветке туцгыш араласдан кездеп «алдыцгы тол- дын — агалар» мен дурбы даламдастары осындай еда. «Жастыд жырында» 1зтай «Колхоз кектеми, «Алматыга», «Одысам узад думартып» деген елецдергмсп кер1нген-да. 1атай (1збасдан) Тшоул1улы Мэмбетовтщ Алга ауданындагы Табавтал езен1в1ц бойыпда шаруа семьясыпда туранын б1здер ез остолп!торшов де, Жадымда журсгц, Табавтал, Жасырыв агып жылысдан. Жайдалыи ескев жагад тал, Жавымван алгаш жыр ушкан. Жадымда сулу балалыд, Талыцды тай гып жупргоп; 5
Табанды тасда жара рыв, Далыспай дызыц дуб1рден,— деп теплш туррап олецдершен де бшетшб1з. Алайда, 6isflii( цолымыздагы Адтебо далалыд ЗАГС-шен 1950 жылы жадартылып алынган Тууы туралы куалж (фю № 431859) бойынша ол — Ацтебенщ езшде 1929 жылдыц 6ipinini япварында тутан деп корсетшпы. Басда донументтерде де со лей жур... Адынвыц OKeci Tineyni мен анасы Кунзпрадан Айман, 1абас- дан, Айжап, Дания, TeMipxan дегсн бес перзент болыпты. Соныд emnniici — 1зтай. Болашад адын мектсп eciriH ашдаи кезде Tineyai адсадал Адтобе даласындары дшрменнщ жумысшысы еден. Сойтш, 1зтай сондагы № 6 дазад орта мектебше 1937 жылы одуга тусш, овы 1947 жылы узд1к 6iTipin шыгады. 1953 жылы Дазадтыц С. М. Киров атындагы Мемлокеттп; уни- ворсптеин бтреди Сол доздеп беягип гулаыалар Мухтар Эуе- зов, Дажым Жумалнев, Толеген Tafq-) ; !.тага басдалардан дар!с алады. 1зтайдыц журвалвстыкамен айналысуы студент шагынан бас- талды. 1952 жылдыд езшде-ад «Эдебнет жане искусство» журна- лывыд поэзия бол1мш1ц медгеруппЫ болды. Кешпнен «Дазад эде- биетЬ, «Жулдыз» редакцвяларывда, Дазадстан Жазушылар ода- рында ар турл1 дызмет ктедп 1зтай Мамбетов 1974 жылдыц 6ipiHnii мартында, дырыд беске дараран жасывда дунпе салды. Адын цазасы республикамыздыц адеби дауымыв, поэзия одырмандарын датты куйзелти. Сол соцгы доштасу усинде 1а- тандыц даламдас дурдасы Гафу Дайырбоков: «Дазад олещ eainin асыл дазынасына ширек гасыр бойына салпдалы, салмадты, ой- лы да нэзй< ун сыцрыры, соуле шурыласы езгеше жырлар досып келген Ж1герл1 жас зергер1нен айрылды»,—деген едп Сол кундер1 1зтайдыд 6ipre ескев досы — взбей ССР Жогаргы Совеынщ депутаты Бухарада туратын Абдолла Сулейменов саз арасында адынныц сорыс еры, жеыыдЫ цаырет! шарпыран бала- лыгьш еске Tycipin, 6ipaa эцпме айтдан: «1зтайдыц жастыд ша ры жодшылыдта erri, турмысы ауыр болды. Оныц успне, алтын- шы пласта одып журген1нде сушки апасыныц дайтыс болуы датты жудеткен-дй ¥мытпасам, ол o-aiiiirp зар мен муцга толы азалы enenin сонда шыгарды. Содан neiiin-ад 1зтай б1зден жш одшауланып, элденелерд! даразра Tyciprini болыи алганыя бай- дадым».
1этаВмон моктепте датор одыган инженер Кежек Ысдадов адынвыц елецдеп алгашды адымы, балалыд шагы жайында бы лей деп еске алады: «Ол елецдх ерте жаза бастады. МектептегЕ «Талап» атты дабырга газетЕшц бетш бормейтш. Содгы кластар- да жургенде шыгармалары жерплшт! газетке де шыгатын. Оларын Адтебе газепшц сол жылдаргы ттндшершен табуга болатын шыгар. Тзтай оныншы 6iTipeTin — 1947 жылы Адтебеге Сабит ага (Муцанов) келд1, мектеб1м1здо де болды. Сонда Сэбед жас талаптарга шыгарыаларып одытып, Гзтайга рнзашылыд 61л- Aipin: «Дурыс»,— деп кеторш тастагапы ani кунге коз алдымда. 1зтай сахнага эуес болды — ол кезде облыстыд драма театрында KonniiniK керМске адам жето бермейт^н. Сондайда ол б1здердЕ жиып алып барып... ойынга датынасатынбыз... Жацсы спортшы болатын — даладагы дазад балаларынап Таубаев Y coh агай ду- растырган улттыд «Динамо» футбол командасында ойнайтын... Палуан ед1... Мектеп 6iTiprecin 6ip жыл сшдайда одуга бармай деноншныдтырудан саб- ” i тегЕн емес...» Men 031М 1зтайды 1950 жылдыд жазынан, «Ленипшхл жас» газетшде дызмет iCTen журген кезхмнен 6iaeMin. Мен осы бхр туйыд М1незд1 бозбала жЕптпен тез тш табысып, б1рдсн шушрке- лес1П кеттЕм. Койш агалы-Етдей араласып, жадын журд1к. 1зтай мейлхнше адал од!, март едр азамат едЕ. 1зтайдыц турашылдыгы, OTKipniri, дайырымдылыгы оныд дад1р-дасиетш арттырып, бэрх- Misfli дайран далдыратын. Yai;eHfli-itimiai даламдас достарыпыц 6api оны 1з-ага дейтш... 1з-агацпыц алгашды елопдор жинагы «Тудгыш» догсн атпен 1955 жылы басылып шыдты. Содан кеШн оньщ: «Сыр», «Табан- тал», «Жалын», «0сиет», «Тарланбоз», «Сал Сары», «Жолузад», «Жылы жел», тагы басда елец, дастандары мен аудармалары жа- рыд Kopin, далыц одырманныц кощлшен шыгып жатты. Жан-жадты бшмд|, зиялы, талантты, азамат адын, комму нист 1зтай Мембетов елушпб жылдардагы поэзиямызга жаца жы лы леп ала келдк Адывдар кунделшп газет дажетЕнен артпай- тын ураншылдау елецге кобЕрок Gepiain журген уадытта оныц адамгерш1Л1К, табигат, махаббат лирикаларына ден дойып, емЕр- Д1Д ащы-тущысын боямасыз жырлауыныц eai, жеке адампыц ба- сына табынушылыд, пендошшк орын алган туста, айтарлыдтай батылдыд едЕ... Оныд Kimi анасы Сулуга арнаган «Огей гаешс», «Алгашды \"УД*, «Зпратца барар жолда», «Мен туыппьга адпандатдан Go- ранда», «Туз», «Жалгыз журген жан емеспЕн, угыцдар», «Ырыс» т. б. хрестоматиялыц оледдершде OMipre, адамга, жацсылыцца де- 7
геп гашыдтыд пен сети пуры себелеп турады. Бул еледдср даз1р- де дааад елещнщ алтын дорына айналды. «Пац дала», «Жадбырдан сод», «Ад улпа», «0рш арашы»— тугая жор табпгатын далтдысыз oopijio суйетш адынпыд рана журогшоп шыгатын ывлд!р, таза сулулыдтар. Эбдшда Тэиббаев- тыд «0Mip жэне поэзия» атты ыонографнясында «Ад улпа» же- Н1ндс: «Бул олед жалгыз гана 1зтайдыд емес, бэрМздщ дуаны- шымыз дсп дабылдауга Tiiicnia. блецнщ уйдас, ыррадтарыныц Ж1- бентсй судырлап тургапы, одуга да, урура да жец!лдМмен жарымдылыгы озшо 6ip болен. Ал, сурет салудагы шеберлнч дан- дай сушбмдП»—fleyi оте од|Л бага. Махаббат, жастыд жайындагы 1зтай туындылары оз алдына жайнап турган еоз гулзары. 1зтай сопммсн датар, саясп лирик, натрпоттыд жырдыд да шебсрр едь Оныц «0снет», «Гул туралы баллада», «Мэмбетовтершон» 6i3 азамат адынныц жардып даусын 1з-агадпыд творчоствосы туралы соз болганда эдобиот эорт- ToyininepiMia кебше оныд жуйр1к лпршгпгш айтады да, талай- талай дастап жазган узадда сйлтейтш эпик адын екепдпчне донад берс бермендя Бул успрт дараушылыд. «Пугачев Honepi», «KoKTOMip», «Пушкин мен Эм1ржан», «Тудгыш Тодай», «Сал Са- рыиы» ескермеушшк бшмдарлыд болмаса керек. Жэне 1этай- дыд одига дуррыштыгы, диалог, баяндау, суреттеулердог! шебер- niri до соз!мталдыдпоп жан-жадты зерттоуд! керек етед!. 9oipece, келемд! шыгармаларыпыд басым кепшЫгш тарпхи дорокке, бол- ран одигага дурайтыпдыгын да 1зтайдыд езшо тэн 6ipnon-6ip ерекгпелт, 1зденппгпп деп тусшген жоп. Bipop мысал кслпрсшн. «Пугачев HOKepi» мен «Кектем1р» жайында. Досарлап алып отыргапым, бул еш дастан-eseriH 6ip жылгадан алатын дуние. 0йткон1, шыгармалардыд Kenimtepi earopin отырганымен, болтан уадыты, уадпга желшд кетерген мэсело<й ортад. Тарпхи матерпалдан 6ia Пугачев кетерЫсше орыстармен да тар башдурт (естек), дазад, татарлар датысдапын 6iaeui3. Да- задтардыц тобын котерЫстщ эр козедшде шмдер соцьгаа epTiteni до 6iare мэл1и. Байбадты руыныц адамдарын Сырым Дат- улы, Айдарбатыр Еселбаев, Дарабатыр, Атахожа Айтдулов; 6epim- терд! Идара Итемгенов, Дарашотад, Дурбанбай, керделшорд! Жо- лан, алашапы Баймурат; жагалбайлыны Елбарыс вшртеов; та- бындарды Tiacmni Бокенбаовтар басдарран. «Пугачев некершдеп» KopiM де ом1рдо болтан адам. Патша солдаттарыпа ат ойнатып, атойлап шапдап аламандардыд 6ipi. X IX гасырда OMip сургсн орыо одобпетпшй С. Глебовтыц 8
(Гнедичтщ) «Кешпенд1 дыргыздар (дазадтар) арасыида» дсiiTin ецбегшде Kopiu жайында надтылы дерсктер бар. Ол штабыпда, 1868 жылы Ыргыз бойывда туратын, жасы жузге таявгав Кэргмыон вездескенд одав Пугачев котершсг ту- ралы естелгк жазып алгавыв айтады. 1зтай KepiM бейнесш содав шыгарган. <Кектеы1р». Цазадстандыд тарихшымыз Нейла Бевиахавова- выц «Цазадстан» баспасыпда 1968 жылы жарыд кергев «Леген- да о вевидимке» атты ецбегшде Пугачев кетершсг кушпеп ба- сылгаввав вешн, 1775 жылы Kimi жуздо Кектехйр дегев батыр шыддандыгы егжей-тегжейл1 баяпдалады. Ол — Кектеы1р атыв жанылыи, ел бастагав, табыв руывав шыддан Мэтев дегев внпнщ жиырма екг жасар дызы Савар (даставда Саваркул) едй Кектегпр-Сапар халыдты патшага дарсы согысты жалгастыра беруге, сейтш, бостандыд алуга шадырады. Ел шшде «Кершбес батыр» атавгав овы журт дасиетт! оруадда балап, кеп уадыт белден бес даруын шешвеген... «KeKTOMipo дастаныныц теркгн-дереп, Mine, осывдай. Дерекп дастандарыпыц 6ipi «Туцгыш Тодай» «Назад здсбисп газетшдо 1968 жылгы 30 саныяда басылды. Дастанда татар эде- биеПнщ классип Рабдолла Тодайдыц (1886—1913) алгашды аза- маттыд eyeniniH далыптасуы жырлавгав. «...1905 жылгы революциявы F. Тодай ете дуавышвев дарсы алды. Осы везде ол иедресев1 тастап, басваханада xapin теругш, артынан корректорлыд дызметш атдарады. 1905 жылдыц уади- гасы Орал даласына да озшщ ушдыныв тусгрген болатын. Оралда татар тыйнде газет-журналдар шыга бастады. «(Dinip» атты газет, «Алгасрулжадит» («Жаца гасыр») атты журпал жене «Оц- лар* («Одтар») атты кулш журналы шыдты. Mine, осы кезден бастап Тодай эдебиетке араласады. Оныд демократпялыд кез- дарасы еуелп беталысынан-ац айдын байдалды. Олецдер1нде, жазгав шыгармаларында азаматтыд yHi жацгыра бастады... Раб- долла сол везде «Боставдыд туралы», «BipniK туралы» деген иущ- Ti олецдер жазып, уран тастады. F. Тодай ез1нщ шыгармаларында татар халдын революция- шыл-демовратияга шадырды. 1906 жылы жазган «Мемлевегпк думага» дегев елец1нде:. «Шаруалар далжырайды, ;иер жоцтыц- тап зар жылайды» дев ашыд айтты». (F. Гали Халит. F. Тодай дыц 1975 жылгы «Жазушы» баспасыпда дазадша евшпй басы- дыммен шыддан «Тацдамалы шыгармаларыва» алгы сезден.) «Туцгыш Тодай» езшщ тарнхв делдтмен, веркемд1В шы- мырлыгымен бауырлас татар оцушыларын дуантып дана доймай, uepaiMfli татар баспасезгнде де жогары багалавды. 03шщ 1968
жылгы 225 сапында «Социалисты Татарстан» raaoii бмгШ i лым Хосен Хэйридщ мацаласын жаринлады. ; CuiiTin, жогарыдагы мысалдардан 6ia 1зтай адыпныц коп ( лстшш, зерттеушЫЫ дабЫетш жзно сол уддан-туйгенш шыга на жазуга ете шебер пайдалана алатынын Kepouia. Сондай-ад, адыпныц «Пушкин нен Эшржан», «Сал Сарины) HcriaiH тарпхи дероктердон, «Жир — Жэнпла» нон «ЖоцЫмоп JHiriT* атты дастандарын бар иаториалдарынан пайдалаигав белплк «Жецшмеген жшт» демекии, дастан табнгатын а о р т жургон галымымыз ЭбдЫхамит Нарыыбетов еэшщ «Haaipri к, зад поэыасы» («Жазушы* баспасы, 1982) дегон кЫабында ос дастаииыц керном жене жогары идоялыд дережоде екен1п дурь керсете келЫ, фашист тутцыпындагы жауыпгорлердщ жауды самолетш урлап дашуыиа кудЫ келпреда. «виткош,—деп жаз ды ол,— букЫ аэродромдагы самолеттердц они тазалап журге тутдыи ушдыштарды мыцтаи кузетпеген нагылгаи ацгал, ацда жау?» (119-бет). Бул жерде адында агаттыд жод. Мундан однганыц ¥лы Ота согысы жылдарында болгапы аныд. Сондай даЬарнандыд керсет Kcui ушш yKiMCTiui3 офицер Девятаевда Совет Одагыныц Бать ры атагын бергон. 1зтай ток надты кешпкерлердщ аты-жош езгертш алып отыр. Дастандардыц керкемдЫ айшыгы, Tiai, комнозвцнялыд ду рылысы женшде до ай'та тусуго болар одь Бул жорде 6ia шыгар мапыд жазылу процесшо гаиа аз-ком тодталып, оларды жан жадты эцпмелеуд1 поэзия эорттеуиплер1шз бен »добиотш)лорш1з дщ сибагасына далдырдыд. 1з-агацныд творчестволыд аудымы кед болган. Оныц дала мыиаи кептегсн олец, дастапдардаи басда талай-талай оден аударыалар да шыддап. Пушкин нсп Лермонтов, Байрон не: Петсфи, Жэми мои Петрарке, Шевчепко мен Маяковский, Есспш мен Симонов, Дм. Спегнп мои Хизмет Абдуллин туыпдыларыиы) б1рдыдыруын дазад одырмапдары 1зтай — аудармашы адын ар дылы быедь Бул, шамасы, eKi томдыд мура eni ез зерттоунпсл, дурасты- рушысын Ьэм шыгарушысын кутш жатыр... Дазад Совет поэзпясына ширен гасыр ецбек ciuipreu ардалы адын, алгыр журналист, асыл азамат 18тай Мэмботовтщ тамаша туындылары кунде дажепмгзге жарап, жасампаз ouipiMieflig сырлы Kipnimi болып далапып, б1здщ жардын ортедш1згв бадыт- ты урпадтарымызбен де 6ipro бара бермек. ЭБДПЮРШ АХМЕТОВ
Б1Р1НШ 1 Б0Л 1М * Ocmi.H еркт aif боранмен алысып, Балалыгым беттерше f/ар ысип. Асау желмен кете берд'ия жарысып.
БАСТАУ Лццылдап журген, жар^ылдап журген жайым бар, Ананыц cyri cexUdl annatf арым бар. ваге емес, вз!м цанагат тутар багым бар, Талайым осы, танымацдар, таныцдар. К ун ш д K63i кецш мдсй жылынып, Кулда мезгш, кумк: сэуле дуйылып. К ед кесшген эсем далам ен бойын, Аймалайды, желпид1жел ж упр ш . Айнымаган косыпкасы жецгемшц — Айналама толды Typni гул мешц. Tycipfli еске жасыл таудан аддан су Ж ас сулудыц суйсш е 6ip кулгенш. Толтырмад боп дэнге кектем сауырын, Турды тацнан, турды туган ауылым. Тынбай соддан журегшдей ем1рд1д, Дырда дызу кетермд1 алып ун. Турмын кырда, дуанамын, кулемш, Елж1рейд1 асау албырт журепм. 0 з жер1мшц о uieTi мен б у шетш, Осынау 6ip ш уад куидей суйемш! БЕЙБ1ТШ1Л1К БАЩПАСЫ Жасыл данат кектем келд1тары да, Жалыидаган жырып дуйып жаныма. Белещц ел1м бейб1т ецбек нурындай, Коммунизм кектемшщ тадына. ¥ш дап уям, алтын бемк — мектеб1м, Дарсы алды о да бейбгг oMip коктемш. Алацында болашадда жол сштеп, Тур гой Ленин, бейне нурлы кекте кун.
Ескертгаштщ тургап Htepi коцй1дц Жадырацды жас шагымдай кершдг Онда бугш жас шыбьщ пен жасыл гул Жайдалган 6ip бац болсын деп еплдп Сол бадшапыд кектегешн KepeMin, Сол бадшамен жасар 6ipre елещм. 0л1м емес, em p yniin туды олар, Болдырмаймыа согысшылдар дегешн! ПАРТИЯ УСТАВЫ Кумарланып кунде долга аламып, Партиямныц, OMipiMiiin; уставын — Эр созшде epici ocin санампыц, Эр созшде сезем улы куш барын. Эр созшен корем халыд сешмш, Жуктелген ол коммупнстер атыпа. Корем жардып келешспп ел1мшц, Болепген оз паргнямпыц дацдына. ¥гыпдырып улы мэнш мшдеттщ, Халдым суйгеп, партиялыд сол устав Ж урепме ж 1гер дуйып кунде тыц, Тура жолып OMipiMnip тур нусдап. — Коммупнстер, алга!—деген ураимсн Ашылгандай опыд op6ip 6cTTepi. — Коммупнстер, алга!— деген уранмен Цапат жайды коммунизм кектемг.. Кумарланып оди борем эр шадта Партиямныц, eMipiMiiip уставын.— Кец елкешц дай жерше барсад та, KeKiperiMuin дуаты сол, достарым. ЕСШДЕ 0 aiMi8 6ip анадап бесеу едш, 0м1рдщ куигейшде' все бердш. Жан анам туп уйдысып белш б1здщ, Келгешн дасымызга ноше кердш.
Беленш MeiipiMine ерте куннен, Анама, элдшне еркелеген. Сол шадта eciMiere 6ip ы рм епи, Анамыз арамыздан кетер деген... ...Ж ас ед1м сурапыл-ерт майдан жылы Жаныма тускеншде дайгы ж уп, Цоштасып адырын гана кез жумды анам, K ipniri жапты eMipin, ссмд1 гуль Бшмеймш дапаландым мен неше кун Bip тынып, бiрде дайта орнп;ц муц, Еам д е — жубатдандай турган сонда Кез Tirin дабыргадаи К ун Кесем1м. «Еплген, жапым балам, жасыц сурт те, Цайыспай дарсы туршы дас1ретке. Анадды жодтатпайыи»,— дегендей ол. Кез алмай дарай берд1м сол суретке. Жубанын, аддап жасты тыйып сонда, TisrimH ж ас Ж1герд1ц алдым долга, Ата-ана жуздершдой жылылыдпен, Ж уз1ме жылы дарап турган Ол да. Ес1мнен кетггейд1 осы еш шагымда. Турганы кесем1м1пц бас жагымда. 8лi де адыл 6epin турар м еди Ол Суретте, журепмде, ж ас жанымда. ТУРАН ДАЛАМА Туган жер1м, туган далам Адтобем, Коммунизм картасына жазылдыд. Осы емес не моцп enmefiTin бад деген. Жардыраган келешепд, даз1рпд! Ж атпас па едщ cap далада сазарып, Деп атанып «дайгы орнаган д у допыс», Нед болар ед адыныца жазарлыд, Достыд долын усынбаса улы орыс?! Ж етпес едщ сулу дала дегенге «Аврорадаи» шыдпаганда кеш еп ун.
Октябрь мен жайнап ескен Ацтебем, Коммунизм картасына жазылдыц. Мше осы гой мэцг1 ешпейтш бац деген, Жарцыраган, келешегщ, цаз1ргщ| еСЕ ВЕР ЖАЙНАП вС, IHIM1 Талпынып туцгыш келгешц, Ж аца жыр бетш ашты, iniM— Жуз!дде бейне тур мешц Жарцырап вскен жастыгым. Жалтылдап сэби жапарыц, TesipeK ecmi, бала шац. K yrin тур Отан — ананыд Ражайып керш — болашац. Саган жоц eni6ip тосцауыл, в с е бер, жаным, ipKume, Айналад толган дос цауым Цуанган менше кулкще. Олдилеп сеш бул куннен Тербеген бацыт — бесшц. Суйк1мд1 жылы кулкщмен в с е бер жайнап, ес, iHiMl ТУЫСТАН СЭЛЕМ ЦАБЫЛДА Тарихи тойдыц тацында Айдара цушац тагы аштыд. Сэлемш Сырдыд цабылда, Тамаша eni Тарастыд! Мешрбан орыс достыгы Элемге дабыл цаццалы, Cyftcim n 6ipre цостыд ун, Тарихтыд тадын тапдалы.
Астына тудьщ аялы Топтастыд келш бар халыд. Достыдтыц олпрбаяны, Байыды солай дацд алып. Тарастыц батыр урпагы, Аралап баулы дырларын, Жацгырта коки шырдады Жамбылдьщ жадсы жырларын. Сурапыл кунде кешеп 0л1мнсн доргап тецдесш, Ж ас дазад одда тесед1 ЦаЬарман KeKTi кеудесш . Жаралап ед1 ж ау оры Партизан адын дазадты, Емдеп 6ip езщ жараны Сершлттщ ауыр азапты. Тодталды, тынды врт дауыл, Майданныд булты тарады. Ж ещ си кунге жетт1 ауыл, Тазарды Айдар алабы. брлеген eMip тодтар ма?! — Егшжай болды окоптар. Жулдызын жадты Будтарма, Каналын керд! Каховка. Шашылган шугыла солардан Жуэшдей жардын достардьщ, Осылай жапгап мол арман Орыспен тардыр досдан кун, Айнымас достар болдыд 6i3 &V Буза алмас жаулар аярлы. Туы 6ip батыр халыдпыз 0 cipreH Отан аяулы... Тарихи тойдыц тадында Айдара душ ад тагы аштыц, Сэлемш Сырдыд дабылда, Тамаша ел! Тарастыц. и
ЕРЛ1К БИЛЕТ1 Аралап кец музейдад келем iium, 0TKi3in коз алдымиаы oMip кошш. Комсомол билетш 6ip кордам кенет Тасытдан жас адамныц »irep , купан. Од тиш, сол бурышын кеткеи жулып, Иеы ер атанган неткед ж т т 1 Соргалап дан агыпты суретше, Керсетш OMip жолын еткон журш... Тар диян, OMip-eniM тайталасдан, Шыддан шад жан ашуы батыр жастан. Жатыр шеп жылжи алмай — т е к и ДЗОТ Тутеген од бораныы 6ip тынбастан. Кенеттен ж ас комсомол жалындагап, Eni у ш н отты селден тайынбаган, От токкен пулеметы туншыдгырып, 6л1мд1 ор кеудемен ж ауып алган. Ж ас шарып тосдауыл дып пулеметке, Мэцпге далды сол жас батыр шепте. Сол кунде-ад бугшпмда ол доррап далды,— Жол ашты женрстерге — келешекке. Билетш музейдеп сол адамныд Даддыпдай Kopin, унмз ойда далдым. Мен сонда сезе тусп м куш-Ж1герш Комсомол билет! бар миллнондардыд. ЖАЦА ПОРТ Бурынгы мынау шол efli Сурылып думы туратын. Кершнен даз1р керемш, Халдымпыц open дуатын. Керемш айдып езеш О т р г е арна болранын. Сайраддап онда кезедй Балыгы Дон мен Волганыц.
Epceni уйлер жас порттыц Канатын кецге жайып 6ip, Кун-тун алып заводтыц Ж уреп тынбай согып тур. Заводтан балык, KOHcepei, Кемеге толса тонналап, Байлыдтыц болып белшеи, EniMfli жатыр аралап... Осы жер бурын шел ед1 Сурылып думы туратын, Керк1нен даз1р керемш Халдымныц ерен куатын. САПАР Шалдын озеп, шагаласы шард урган, А д к е б т жатыр кекке атылып... Шыдтым 6yriH Донныц жара портынан М Г У-деп ертецп кун шадырып. Заманымныд дардынынан далыспай, Толдындарды т т п болат кеудесд Ко1цтпздей асыддан 6ip алысда Келед ж узш коммунизм кемесь Keafli тартып купдей жарыд маягы, Цимлянск ашданда кед шлюзш. Cyfifli беттен шалдар Волга самалы, К егл и кешш тотп рахат тещзш! Салдын самал суйе берд1 бет1мда Келем дарап жардыраган айдынга — Туган елдщ шат OMipi сеюлд1 Кез жетюолз шаттыд соуле алдымда. Ж етп кеме Москвага — арманга, Бейб1т едбек дабылыпдай жар салып. Куандыд 6i3 ¥л ы кесем тургандай Нур душагын жайып, 03i дарсы алып.
¥ЦСАР Б13ДЩ ЖЕР ДАГЫ Дырга шыдты дурдасым, Шыдтым дырга мен 6ipre. Адын Л еся жырлары Турды ecTuiin epipre. Дайратымыз сонша мол, JKyperiMia — жыр екен. EciMiMia — комсомол, Стажымыз 6ip екен. Душадда алып дыздарды, ©сер тыдныд гул бага. Дурдас болдыд 6ia дагы, ¥дсар б1здщ жер дагы. Б13 КЕЛЕМ13 Б1з келем1з бул жолда Алып-ушып асыгыс Алдымызда тур жонда Д утш , толдып жас ырыс. Дез1м!зге елестеп, Кершдо егш — кок тещз. (Незш жанды емес не ек?1) Соны айтамыз кепке 6ia. К упедеп 6ip адын Тастап ойдыд ецгесш. Соз етеда баратын Тыц даланыц кеудесш... Керсек барып козбенен Астыдты едбек келемш. Аламыз 6i3 еледнен Колхозшыдай мол ешм. Bi3 келем!з бул ойда, Алып-ушып агысы. Алдымызда тур жонда KyTin, толдып жас ырыс.
ЫБРАЙ МЕКТЕБ1 Костанайдыд Ke3i бул, К,оцыр салдын кеш едо. Ш бепндей озшщ, Ж умсад Hteni еседд Тербелед1 ж ас талы, Мелдорейд[ аспаны, Тацгажайып тед 1рек — Сулулыдтыд дастаны. Ж уре берд1м шаттана Жанга рахат бул куйде. Шрд1 кенет кеп бала Кене KyHri 6ip уйге. Пазарымды уй тартып ап, Келш ед1м дасына, Алтын жазу жардырап, Турды мэр-мэр тасында. Ыбырайдыц бул турган 0si салган мектебь Мектобшде дулпырран 0ai ацсагап кектемь Жалт дарадым жадагы Жардып жузд1 жастарга. K e ir i Ыбырай дана ойы Бастап бэрш асдарра. ДАЛАДА Сап-сарыала сэры eriH. TeHiperi н у орман... Жада жердщ журепн Ж ада дардын жыры алган. Кызарады кезд1 утып, Тадражайып тау дырман, Молотилка ызрытып, А д бидайды жаудырган. Мапшналар Tis6eri Таусылмайды кун-туш, Керсед жомарт куздег1 Жардып жузш ж т тт щ .
Цагытады сез1мен, Весовщик дыз niflipce, Курещткен жузшен Шаршагапы биппсе. Жомарт сеийз далада Ж ур советтш кшец ер. Араласьш соларра, KeTTi б!здщ элецдер. Кш-шшкентай балдырган, Штаптарып алды да, «Одып» Kerri балдырлап, К ундепдей тагы да. Керсе болды суретш. Тусшбей-ад дызыгар. 8aip оныд бшетш Ж алгыз рана ceai бар: «Мама, мама, мамалап» Ушдеда, «одыды». Парадтарды аралап, «Серуендеп» отырды... Ерж етш ертед толганда Ойдыц кенш дазады Одымад тугш ол сонда Ш т а т ы e3i жазады. ШАЛ 0ЛЕВД — Болмай ат дып Minep шыбыд, Балалыдтьщ шагында, Ж ургемш мен сарым дуып Шел^ркеген шагылда. Аптап куннщ адызагы, Сорып талай ауырдым. Шыга алмадым жалгыз адым, Мацайынап ауылдыц.
0cTiM солай шел ещрде — Элдшнде арманныц. Ойлап ж урд1м шын eMipfli «1шшде-ау — деп — орманныц». Албырт ж авды арман дусы бзен/ц де 1здедд Ксл.исд! овыц алдангысы, У м т в де узбедь.. Шал осылай жырлай берд1 Клубында парктщ. Ертегщей тыцдай бердш... Батты еаеиге барып кув. МАЯ КУШ Цызыдты су д у Май келдд Шалдыды ш аттыд жырымыз, Кектемдей кецш Korepfli, 1^арсы алды тойды думымыз. Тещ з бен давал торысып, Дабылы жонды оятты. Толдынды толдын дуысып, Келешек кувге жол тартты. Ж уг1рдж сумев жарысып, Цуапа дарап каналга. Жанымыз жатты жалрасып, Москва, Цызыл аладга. ХАТ Алтын астыд алабын, Аралады почташы. Одып оныц хабарын, Г улев д ети дос басы. Будапештен жас ж ш т Х ат жазыпты 61здерге Кеп дуандыд дез Tirin, От данатты создерге.
...Адтебелж ан тары, блкемде ecin жетшдо Шыганадтай дарттары Erin бергеи сетлдд.. Коргендей сол ж т т т д Цостагы журт хатты алып, Эр ж уреки жылытты Алгыс сездер жатталып. Мадсаты 6ip, ici 6ip, Асыл достар душагы. Х ат ардылы осы 6ip, Айдасдаыга удсады. ЖАЗГЫ ТАЦДА Typni де туннщ тунегш, Ci6ipnen жазгы тац атты. Кербез кун ашып KipniriH, 0Mipre сэуле таратты. Шалгында тацпыц шыдтары, Жасындай кездщ мелд1реп. Атадты басын ад тары, Иед1 жерге елж1реп. Сэулетш керш дырывыд, Жымпып ж т т куледо. Ырыс боп ecin тур оныд, Жалынды жастыд wirepi. TYHTI ЦЫРМА11 Жасырып жердей ай жузш, Аспанды буйра булт басты. Жамылып жайлы жаз Tynin Самалмен егш сырласты. Жап-жарыд колхоз дырманы, Турса да TOHin TyHri аспан Шадыман едбок думаны, Гурлеп жатыр тынбастан.
Дайраты албырт Дырмызы, Асыгып астьщ тиеп жур. Тесш де алтын жулдызы, Ж узш де ойнап шаттыд нур. Астьщты дызыл керуен, Далата лек-лек агылды... Тунде де Ильич пурымеи Удед! ецбек дабылы. булак; Такаббар таудыц тесшде, Агады мелдар тас булад. Жиегш цаулап есуде Судырап жасыл жас дурак Сылдырап аддан суына, Дарасац кезщ тунады Аспанда ай, кун нуры да Айдыпын душып турады. Колхозым соныц купймен Самсатып жулдыз шам жадты Ж ас дала алып СЭС-шен, Keinin 6ip келген сиядты. Самалдан турган сыр тындап, Кершда алдан кек орман Жанынап соныц шидылдап Сонау кез еткеп ж ук арбам. Бала ед1М титтей мен онда, Болам деп кеткен ж ас талым. Доштасып далтан еда ол да Желкшдеп селд1р шаштары 1ске асып арман сопдагы, Оралган осы сагатым
Колхоздыц далыц орманы Жайып тур кецге дапатын... Асыдты албырт ж ас журен. Ойларым оза жупрдь KepiHce екен тез1рек Колхозым мешд дуб1рлП Б УП Н П ТАЦДА Ж уйрш тацмен таласып, Ел оянды ойы iari. Учаскелер тур ат ы к,, Бад душагы тэр1здь Царыштайды бар idci — Алгы буып, жас буып. Келер шмнщ далгысы. KiM бузады дэстурш?! Барлыгында 6ip мадсат, Bip адамдай барлыгы. Барлыгында тур удсап Журентердщ жарлыгы. «Кел, азамат, бер дауыс Отаыыдиыц корш ymin. Тасдыидасын тыцда куш, Дэн тец131 толдысын!» Мен де келд1м осы ойда. Журен билеп ертмдд Учаскеинз дарсы алды Бад душагы секшд1. КОММУНИЗМ ЖОЛЫНДА Келе жатыр асыгыс ауыр состав, Ен елкемшд ед1рш дуб1рлетш. Алпысыншы жылдарды артда тастап Тиед1оны ер едбек дуб1рл1 eTin.
Зулай берсш эшелон к,арк,ыпы артып,— Жайнай туссш соулетт1 жардын е»йр. Кум койнында ж аца озен толцын атып, Тасдындатсын цуатын к,арт Днепр. Батыр цолиен тартылган рельстер Келешектщ секшд1дацгыл жолы. Коршд1, эне, цайпаган алып штер — Ашылды коммунизм семафоры. КАРТ ОЙЫ Айнадай жатцан жалтырап, Айдыны шалцар кок музда. Конькш кундей жарцырап, Сыргаиак, топкеп ул-к,ызга. Куанып унс1з цараймын, Кадалып кэр1 жанарым: Kem eri цумда кок айдыи, TirinTi жастык, жалауын. Кулшынып колхоз жазында, Тартып ек езен арнасын. KopeMiH, Mine дызыга Арнаныц дыск,ы айнасын Еолшеп муздыц шм бшген, 6з1мшц мавдай TepiM бе?— Сайрандап сонда жургендей Жастык, 6ip шагым менщ де. ДОСТЬЩ ЭН1 1951 жылы Берлинде бол тан дуниежувшш жастар фес- тивалында Абайдыц «Анттым сэлем, цаламцас» атты этн цобызда орындап, Балтаева Фатима халыцаралык, сый- Эн толцыды, Эн толцыны, Дуниеге тараган.
Эныен 6ipre жяп толцыды, Тыцдай далып бар адам. Дыз eaepi кобыз дылыи Ж урек ce3i orri 6ip. Адтарды ол достыд сырып Kipnriri жод моп-молд1р. Жаца Берлин аспапында, Далыдтады «Даламдас», Арнап элем жастарьша Махаббатын сардылмас. Суду сазды Абай oiii ¥ялап эр кецшге, Шацыртандай дуннеш Т а ту достыд, oMipre. Ж у pin келем адымдап. Жайдары жаздыц копа осы. Созылып жатыр алдымда Бейбптпйпк Komoci. Асфальтты ноше корнем, кед. Аттаган сайыц эр адым. Доцшд! оймсп еркс оймсн Жогары орлен барамын... КЕЗДЕСУ Жасарган жаца Варшава Барганда б1здор ауылдаи, Душагыи жайды царей ала, ¥лындай к уп и сагынган. Донгресс залы... Bip жасты Т аныдым да кеиеттен, Толци-толци TycTi ойга Согыстан сол 6ip кун откеп...
Л ап дойдыд алга, болды азат, Цаласы ж аудан болгардьщ. Цпрады турме — тор, дозад, Тагдырындай доллардыц. Сонда болгар ж п т Айтты шекЫз алгысыы 6pmifli ерен yMiTi, Сыпырып тастап дайгысын... Жацагы ж ш т сол екен Жанары жайнап от шашдан, Bip сапта б1збен ж ур екен ¥ранымыз уласдан. ЖАС ДАЦПАШЫ Цараймыз KipniK дадпастан Мен де, ол да, басда да: Цылаусыз доргап дадпасын, Аладдап турды ж ас бала. Келген 6ip допты ызгытып, Табаида шапшац устайды. Ойдастап турды кезд1утып, Шыныддан ж 1гер дыстайгы. Цуалай ieiH сан дыстыд Талай да талай куз етер. Есешп бала, улы !стщ Отанын солай кузетер. СУРЕТШ1 IHIM «Жасымнан жаным суйетш Сурет жадсы енер»— деп Х ат жазып салган cypeTiH Ж1берд1 маган бнербек. Сэулегп уй екен салганы, Надыштай тасы ер1лген. Жанында спорт алацы, Жасыл бад ryfli тегшген.
Ю мнщ ytti демед1м: Таныдым колхоз мектебш, Алацын жасап, терегш, 6aiM де 6ipre еккеыш. АИДЫНРА K03IH Т1ГЕД1... Ипдия жерк Порт, Дала Куздщ 6ip жарк,ын куш еда. Ашывдан э л а з к,арт, бала Айдынга кезш таедь Советтш кеме Ti36eri, KopiHfli толк,ын ершде Дуанды халык, ж уреп, ¥ялап ум й кещлге. Астыдты кеме асыгып, Осы ед1 келш жеткеш, Достыгын тагы асырып, 1згйпк OMip еккель Дуанды шекыз, куанды, Вацыттыц туын ел Kepin.— Келд1, эне к,амк,ор туганы 6 м1рдщ eaiH вцгерш. ЖОЛДА Терезе Typin пердеш, Дызыгып цырга царадым. Толтыра жуттым кеудеш вм1рдщ сабат самалын. Туманы тацныц азайып, Агарьш к,алды айнала. Даламыз толы гажайып,— 111айк,алган егш жай тана.
Жарысып 6ia6eH келедк Катарлас к,онган ж ас терек, Паровоз дабыл бередо, Жацгырта жерд1теске ерлеп. Тас жазу кеиет бектерде, Керкейтш жолды турды 6ip, Окыдым зулап откенде: «Жасасын 6eii6ir нурлы OMip!» Осынау создсн жолдагы Жылылык, жанра тартады. Ллгашк,ы ceai.M тацдагы, Ойды алга суйреп барады. Осынау ешпес уранды Цайталай берд1жас-Kepi Tiainin сонда тургандай Элемшц асыл тастары. АНАМА Kanipin артьщ карт анам, Таласып тацмен ояндыц. Cyfiiui 6ip, суйпп цайтадан, Сагынып ceni оралдым. Угщысыз тундер еткердщ У щ лш ecKi суретке Умггтей содан от кердщ, Сацтадыц узак журекте. Жанымды алып хат барса. Окыдыц сансыз ежелеп К уб1рлей жаттап жатцанша, Суйсш дщ «сулу ce3i» деп. Окуым 6iTin оралып Найтуым болды т ш еиц , «Келсе - - деп,— т й т жар алып» Жылыды imin, бшемш. Цад!рщ артык,, карт анам, Сагынып coni оралдым.
Суйпп 6ip, суйпп дайтадап, Суюге баста жаралдыц. МЭЦГ1Л1К TIPI Одыдым жаттап жасымпап Шыбынсыз жаз бар елецд1, Алдымнап балу ашылгап Ж аца 6ip дуние онерл1. Одымад турсын меп ептеп 03iM де жазып жепелд1м, Byeni «байдау керек» деп, Артыцнан жырга мол енд1м. Тулатан толдыи жанымда, Тудырган шадта жыр талай, Сып кезш дадап алдымда Адылын айтып турды Абай. II К,абаты далыц дарт адын Толгана жазган жыр хатпеп Шермендо niepin тардатып, Тш десш отыр урпадпен. Данышпан оймен шолган ол Сэулейз содыр мацайын: «Халдым падан болтан сод. Цайда барып одайын». Сонау 6ip, кундер сол кундер. Ашынтан адын осылай Цазысып тапдан оледдер, Айтып тур бэрш жасырмай, Жазылса даз1р жада жыр Шаттыгын шырдап Отанныд, Жазгандай оны жаны 6ip М эд пл ш Tipi атамныц.
«К егли алые, артымда, Цалды далай, талай бел. Сагынганда, дарт ана, Сурелме дарай бер. Жасасып деп сен ершн, Заманымпыц шат кунш Жайнасын деп келер кун, Турмып шепте, дарт, бугш...» Деп жазады хатында Шекарадан ер садшы. Ана кедЫ шалдуда, Осы сезден не жадсы?! ЫРРЫЗ ЖАРАСЫНДА Ш сшм данып 6ip жуттым, Тунытьшан Ырнлздыц Лэззэт алып 6ip еплм , Г ул epHiHen H yp дыздыд. Кушадтасып турмыз 6i3 Жас баладай таттанып. Кел жетшаз кек айдын Цызыддандай жатты агып. Жагалауы жас дурад Судырайды, сусиды. Сагынышпеп 6i3 дагы Сыбырлаймыз 6ip сырды. 0M ip, коды , япыр-ай, Неткеп жадсы муншалыд Кулпп, сушш , жан жарым., Ж ас жапыма куй салып. CAFblHy ДАРЫ РАХАТ Алгашды келгеп хатты алып, Дадалып купде кездер1м,
Цалса да коптеи жатталып Одиыын жылы сездерш. Ж алт еп п содан сагыпган Ж ас махаббат дарайды. Ы сты д 6ip ceaiM жалыннан Дуылдап бойга тарайды. Одыла берсе куибе-кун, Ж уректщ ryni — жылы хат. Елнйрей берер журегщ, Сагыну даты рахат. ТАЦ АЛДЫНДА Ерте келсем дырманга, — Него асьщтым?— демеспш, К,алгып тур ган бул мацда А йдан басд а ж од епнйм. Кенет айдай жардырап Мен куткен 6ip дыз келер. Сонда оянып атырап, Сонда дала езгерер. Б]'лем, ол дыз келеда, Келетугып кез1 бул. Мещменен, ce6e6i, JKyperi 6ip, ceei 6ip. Цызыдты Кунай, дыз Кунай, Кеудемде от бон жанарсыц. Татулы д', досты д мызгымай М адсуттай мэщ-i далар шын. «Суйемш!» дедам, «суй» дедщ , Сот екен ыстыд ец жадсы. Ершмде eni тур менщ Суымай табы алгашды.
Жалгансыз себи кулкщнен Елж1рей 6epfli ж урепм: Айрылдьш албырт ершмнен Тоцтамай ж анга ж ур ед1м. Тоцтамай жур ем жапга, шын, Тусадыц езщ жандырып Енд1 ершм, мейл1, калмасын: Багасы — бацыт мэцгш к. Царацат кез1Ц кул1мдей царап, Есендестщ еркш кеп. Уялшак, сез!м жуз1мда бояп, Tin цата алмай турдым кеп. Ж анарыц оты жанымды билеп, Махаббатца мае болдым. «Мэцгшш ж ар ол, eMipniK суймек.. К,алды 6epi басца ойдыц. Уялшак, ceeiM умытты сезд1 Еркш ед1 ол цалай?! Осы 6ip ерке царацат коз;ц Ж ургенмш неге байцамай? Ж1Г1Т СЫРЫ Цалада ж ас багымызга Барсак, тагы 6ia кунде, Болмайтугын арамызда Махаббаттан сез мулде. Отырсак, та уй алдында, Саясында теректщ А ш а алмадым, уялдым да, Купиясын журектщ. Билем 6ipan, цыздыц м е т Суйетш ш оз1мдей. Ж ас бацытыы жазулы ед1 Мелд1реген козшде.
— Суй д 1м сеш — дегендей-ад — Сеиде ыешц журепм — Айтады дыз маган арнап Татьянаныц елещн. Цосыламын энге мен де, Эиге мен де досылам. Кеципмдд журепмд1 Сезер о да осыдан. Bip уйдщ кезге тым ыстыд Тусынан етш келемш. Коцшде далмай тыиыштыд, Елевдеп карай беремш. К еги в д р дадпа, ж асыл бак,, Шадырып м е т тургандай. Собшпк сонау-жасымда-ац, Сырыма таныс 6ip жандай. Сол уйде кептен турады, Ж урепм суйген жадсы дыз. «Кет api» емес ол даты — Сейлесе кетсек жадсымыз. Терезе кенет ун 6epin, Жалт даратты езше KepiH fli тур гаи жымиып Сэулеппм менщ кез1ме. «Цасында даз!р далмаймын, Жазгыра керме тек жаным, — Тапсырмад болып барамын Ш оферлш ке экзамен...» Осы оймен к е тп м ж уи р ш , Жайымда, жаным, сезгей — деп. К,ыз даты далды жымиып, Туреандай, жаным тез кел деп... М ахаббат тербеп жанымды Ж у и р е берд1м, ж уп р е ,
«Победамен» жарымды Экелем ертед ушме. ЖАГАДАРЫ ЕКЕУ Ж агада тур дыз бен ж т т , А лда колхоз каналы. Айыалайды беттен суйш, К еш тщ торгын самалы. Толдып турды дыздыд шашы, Каналдагы толдындай. Дед! ж М т:— Жасырмашы, Цалмасын сыр айтылмай. Айтшы ipKUiMeft, далдатайым, Айтшы «жаным — 6ip сен»,— деп. Ш аттыд дусын шалдытайып Мэдгшшке суйсещ тек. Цыз уялып дымсынды ыа. К еш естшд1 жауабы, — 0 з щ бш,— деп ауыр сында Циыла 6ip дарады. Суймепи сэулем еш м ет, Ж абыгып далды ж ас жаным. Цоштасу додыр кештеи Бадыты екен басданыц... Суйем ceni, ж аутац коз1м, Суйем тугаи отанымдай! Кел бермен! — Ж ас махаббат таппай тез1м, 0 ршид1 от лапылындай Ж ел урген... Цандай ыстыд ж ар душ ена, 37
Ж ар душагы баурап алган Балдытып, Т э т т ь а у eMip ж асты д ш аги Адал дызды тацдап алган Ж ар тутып. Б1здщ осы махаббатты Дуртамып деп даурыгады Сум жаулар. Torin, Torin мпхнатты, Жардап жарды айыргалы Тугандар Ж урдай болЕан махаббаттап Ж ауы здарды ц болмайды ойы! Ол — диын! Ж ецер куш жод махаббатты! Бар дауыспон айтдан оны Горькшм! УШ 0ЛЕЦ I Коз пгем ш алапда А ла бултты алыстан. И ретЫ п далды артта Ж ем толдыны жарысдаи. Ж огарыда кок аспан. Ж асы л тогаи томенде Келем ушып тынбастан Алматыга — оледге. Ж ан-ж агы мда толы адам, Царамаймыи мен оган, 8ni шыгып болмаган Жырымды айтып толгапам. Тауды ц датпар жалынан Коктей асып келемш. Жарып шыгып жанымпан Ky6ipnefifli олещм. Артта данша жер далды, Алдыд данша шадырым.
K en ацсаган арманды К еруге де жацынмын. Келд1м, мш е мен жетш , Шаттык, жасым тегшда: Жырларымнын, жарк, етш, Келешеп кершдь 2 B ip Ky6ipnen, 6ip тыпып, Коп евдедом жырымды. Ой артынан ой туып, А к, цагазга цуйылды. Жазгандарым icKO аспай, Цайтцам кеше газеттен. Кетсем дары сыр ашпай, Тары отырмын тузеп мен. Тапсам сезд! цинаран, Куанамын орасан. Ж ат адамра цимаган, Ж ардай ыстьщ ол аса. Кецш к у т м кектемп, Ш ыаданында тым олац, Айрыз-айгыз дэптерд! Ж абам кейде жумарлап. К,апта-к,айта тузетш , Кайта-найта omipeM. Кеш осымеп тез ©Tin, Т у н тунерда осымен. Жолдар ж уйткш кобейд!, Б ая у кулш тац атты. Редактор не дейдк Ой туШлген сияцты. 3 Шыцпаса да атагым, KipicceM де кешеулеп.
Сыйлады адын гатабын, бл ец жазып осор деп. Алдым долга жпнадты «Жолдас» деген аты бар. К етрепм де жыр жатты, Алгысым бон атылар. Сыйлыд емес бул штап, CeniMi деп мен удтым. Туар жырдыд бурдырап Сыншысына жолыдтым. Адтай алсам у м т н , Арманым жод дер едш. Соныд упнн куш-тун К ен толгана береыш. Аспанды суыт булт буркеп, Асыга судгш ай кеттй Тещрек тепе куртреп, Сабады носер эйнекть Тенен 6ip тепоп ол солай, 0 rri де Kerri ж уп рш . Сут еыген сэби баладай, Ж ер-ана жатты ciMipin. Булыгып барып тегшер. Осылан кейде елед де, Ел-ана — одып елж1рер, Сондыдтан сол жыр елер ме?! АЩЛН AFAFA ...Устаздыд дылган Уйретудон балага. Ешмде бугш пдей сонау жылы, Алдыда апарганым сэби жырды,
Эр сезщ шешетшдей болды сонда Жырымныц 03in омес, тагдырымды. 0зщ де елец жазьш отыр едщ. Ойывды бузсам дагы ешнбедщ, Адырын жазганыцды сырыи дойып, Байыппен дарап маган «оды» — дедщ. Сол кезде дндарыцнан айдын удтым, Нышанын ж асда деген дамдорлыдтыц. Одыдым сында тургап одушыдай Д эптерш тэй-тэй басдап адындыдтыц... Сонда да мешр1ммен над 6yriHri, Айттыц сен орынды деп кеп келуда Мол адыл алып келд!м дольше уст ап Сызылып сурад толган дэптер1мдд Алдыца сонан 6epi талай келд1м.— Мардайды дуннен кунге елецдер!м... Д ос ага, сол дамдорлыд столыца Барады жазгандарым oai менщ. МЕНЩ АТАМ Атам менщ ад балтырын TypiHin, Алда топта сан куреске тыгыпты. Баз б1реуден жыгылса 03i cypiHin, Баз 6ipeyfli алып урып жыгыпты. Жыгылганда — жасымапты, дашпапты, Куштшермен сайысыпты дулшынып. Жыдданында — тасымапты, аспапты, Бастарынпн аттаманты дырсыгып. Сол Mineei мура бопты маган да, Ж урщ келем мацдай терд1 ырзыд дып. Тагдыр талай талдысына салганда, Тайынбадыд, 6ip жыгылып, 6ip жыдтыд. Жасытдан жод, тасытдан ж од бул б1рад, Талай курес тусер басда шй де —
Куш атасын корней етсем 6ip дулап, Юл елшзд! жедгеш мнщ Maui не?! Элшдерд1 елырету жат наган, Жыдсам-дагы бастарынан аттаман. Куштшермеп сайысамып дулшынып, Сол сайыстап, дуласам да, бад табам. есиЕт Надо мечтать! В. И. Ленин Ж азыдта толдын сылдырап, Созылып кокке тур шыдым. К ак орман кеште судырап, Тегедо ж упар гул шырын. Алдырып ж ауын квз1мп1ц, Дарауды узад жаратам: «0лкецд1 суй,— деп,— озщшд!» вен ет дылган ?Кан Атам. Дала ма яки дала ма, KepeMiu оцбек адамын. А та ма яки ана ма, Беремш сэлем, аламын. Ж аралган жан мен тэн 6ipre, Дуаныш, дай гы 6ip кешем: «Адамды суй,— деп,— мэдпге!» вси ет дылган кун кесем Тлзгшдеп асау тагдырды, Бл1м бар талай жол еткен. 0MipiM ж арды п тад нурлы, 0Mipre Tinri ж од екнем. Бадытда 6ipaK, данбайын, Кексешн кунде жададан: «Арманды суй,— деп,— эрдайым!» всиет дылган Дана Адам. А тасам дамдор улы атын, Адтасам деймш тшекта. Ойласам журек дуатын,
Болсам-ау деймш журекть Эр ceai эр кез жаныма К,уяды ж адсы дасиет. Большты мешц багыма 0Mipi — елмес эсиет. Ацдылдап журген, жардылдап ж урген жайым бар, Ананыц cyTi ceKinfli аппад арым бар. бзге емес, eaiM данагат тутар багым бар, Талайым осы, танымацдар, таныцдар. Жасырмай айтдан, асырмай айтдан шыпым бар, Шыга алмай келген, шагым деп сепген шыцым бар. Тэтелеп соран жетелеп енген жырыы бар, 0MipiM осы, удпацдар мешп, угыцдар. KecipniK етсец, к еар лш етер жыным бар. Сыйласа бшсец, сыйласа бшер сырым бар. Тун болсац — тундей, кун болсац — кундей дыбым бар, Кецйпм осы, сыймацдар мешй, сыйыцдар. Эйтеу1р мешц дойынра тыддан ж од тасым, А д адал жаным — дорганым epi жадтасым. Арманым — журек адаыды суйш тодтасын! Арманым — eniM улым деп сонда жодтасын! Б УГШ И ОЙ Жор устшде алшац басып келем1з, Не диынды дапысыз-ад жецем1з. Ертек болган ерлершдей гректщ 9p i сулу, api шымыр депем1з. Ж ук кетерсек, тш кетерш котем1з, Би бнлесек, дуйыпша агып отем1з. Спорт десе, снартапдыд адамдай Е и т п з де мыдтымыз гой ете 6ia.
Bipan, б1рад жер устшде басда бар,— Бар гой содыр, бар гой адсад дасдалар. B is абайсыз ентелеп кеп далганда, > «Булар дайтш кетер-ау?» деп жасданар. Жасданбайтып жандар ед1 олар да, Ж асы кеше он ceriare толарда. Цанды дыргын жарымжан гып дайтарды, Царамады дыршын гумыр, обалга. Солай, достым, жер устшде данша адам Ж ете алмаган арманына ацсагап. Тап солардыц ж урегш щ жалыны, Ш уш а тексе бупн бейб!т тад саган. Солар, достым, OMip ymiH курескен, в р ж ец ш басталып т у у Брестен. Сол жандардыц от даныныц тамшысы — Б1з;цц мына булшыд еттер cipecKen. Сондыдтан да сулу opi мыдтымыз, Сом дурыштан согылгандай нып-ныгыз. Сауыдта да, ецбекте де жалындап, Ж ард-ж урд етш дуантамыз ж уртты 6ia. Б1здщ осы багымызды квп Kepin, Bipeynep ж ур бутшдокке кектенш. Jlenipefli екшенш мухит жад, Сенш далган доламтага от берш. Bi3 вм есте дордып б1рад дамыгар, Ж ер устшде ойы бардыд 6api угар: Жанымызда жалындаса ер дайрат, Бойымызда дос урпадтыц даны бар. Т¥3 Bip туШр туз бул, ащы туе, Елемей журы1з барында. Алайда онсыз асты 6i3 Алмаймыз — ет не, нарын ба.
Татуы жод деп атанар Тузы кем не 6ip дэм кшед. «Туз тэта!» десе аталар, Осыдан цалган мэн бшем. ©Mipre елмес нэр тамган Купйдда туз де бойдагы. Ащы тер шьщса ардаднан, Едбегщ дэмд! болганы. Жалынын атып тур пплде. Машина ycTi дапырыд. Адыныд, эншщ, куйпйд де Келед1 шелдеп, ah урып. Ершдер кетт1 жарылып, Бозшаддад бета буркедь Сыра емес, суды сагынып, Адсаймыз сайды, куркеш. Bip белден асып, теменге Машина 6i3fli дулатты. Ж агасы дурад, еледд! Сардырап мелд!р с у жатты. Жалма-жан ж етш бардыд та, CiMipe бердж ж ата ran. Шамалы сэтте дандыд па?— Цалыппыз датты даталап. Сыбырлап сонда б!здерге, Цазадша булад ундедк «Шелдесед MeHi !зде де, KaflipiMfli жадсы бш»,— дед!. Т ад атпай жатып сур аспан Туйд! де тунжыр дабагын, TeKTi кеп сел!н тынбастан, Te6eciH тенен даланьщ. 45
Алатау бултты жумарлап, Жумарлап мьщтап сыддандай, Кешещ толдын ныгарлап, 1здедо таса ж урт далмай. Ж ас терек 6ipan, ыдпады, Рашыдтай дайта ыптыгып, CiMipren сайын булт Hapin, Барады бултда умтылып. Жалгыздыд деген сездщ мен Жогалттым мэнш жадымнан. Ешгамге опы сезд1рмен, Ешшмщ жальыз далдырман. Туы с кеп дайда барсам да, TepiHe шыдтым, дэм таттым. Ж абырдап кейде далсам да, Жаныма жадын жан таптым. 6м1рдщ дилы жолында Досым кеп, алга ер тарттым. Bep i де менщ ойымда, BepiHe мен де ортадпын. Сондыдтан е л п сездщ мен Ж орэлттым мэнш жадымнан. Ж алгыздыд ж анга сезд!рмен, Жалгыздыд сезбен жанымнан. РУБАРИ Жетер дейсщ гумыр пйршн даншага, 0те шыгар егашшш жасырып. Тлрлш ym in Tipece бер, шаршама, Цалар оны, дос удпаса, дас угып.
ЩЛРРЫЗСТАН ТУРАЛЫ ЖЫРЛАРДАН Тауы кокпен таласдан Жатыр ж айсац кец мекен. Kecine 6ip жайгасдан Д ос дыргыздыц ел1 екен. Тадыр жолда тодтамай Заулайды ЗИМ uirepi. Цалып жатыр кеп тогай, Цалып жатыр уйлерй Цой дайырган эрвде К ердш дырдан бай шалды. Баяндайды бэрш де,— Басшымыз бар байсалды. Жанымызды ой-олец Алатаудап асырып, Фрунзеш ц жолымеп Bi3 келем13 асырып, Куэсшдей ниеттщ KyHi ш уад бул куздщ, Жылуындай журектщ, Цушагыпдай дыргыздыд... Т. СЫДЫКБЕКОВКЕ Экемдей жылы ж узд! жардылдагап Кул1мдеп дол усыпды жардын адам. — Ж ас дазад, жадсы келдщ!— дегешнде, Елестеп кеты адкещл халды маран. Цонаджай н1нв8шен, дамдор унмен Bepfli орын 6apiMi3re над торшен. YfliM ia секшдепш ез1м1здщ Отырдыд жайбарадат шат кедишен. Дулады жылы эцг!ме, эн ерледо, Ойлантты, Te6ipeHTTi олар Meni:
