А яулы cesiM Арманды KC3in шоралтты, Ж огалтты мэцН Антылган энд1 кектемгь Елее бон бэр!, Келмес бон бэр! далды алые. Дията дарап, Kara алмас данат арман дус. Жыртылган хатты Ж ел алып адты дайырмай, YMiTTi соцпл ¥мытты сорлы жан байрус... Дашан сеп тыцдарсыц Сабырсыз сырымды? Дашан сен угарсьщ Мазасыз мунымды? Б ул журек, бул жаным Ж удесш, налысын.— 0Mipre ырзамын б з щ тек бары yniiH. ЦЫЗЫЛЖАР ЦЫСЫ Кергешм туцрыш осы едк Дызылжар дысы тым тентек. Кешеде боран кешеда, Бората дарды жентектеп. Тоцбасып дедЬау, бшеыш, ¥сынды Эли дуладшын. Ж4гггтш билеп кимед1м, Киг!м де келсе б1рад шын.
Дымтана берем несше, Кормеп ие ем аяз, ак, карды?— Цызылжар салды eciMe Адтобе кысып адпанды. ЦЫЗ СЫРЫ Кездесе берген жас жШт Kipefli юлец тусзме. Бойымды билеп тасты умйг, Берш дш ceeiM icine. Айтпады ол б]'рац ani до Бадытым болар сездо 6ip. Жолыккап жердщ бэршде Цадайды е т т р козд! кур. А л м е т ц албырт ж урепм Алцьгаа согып кетедь Дашангы буйтш журемш? — Далкамсыц,— десе петедо?. Неге керек бос екпе: Кездескенб1з бекер 6ia. «Суйд^м ceni» — десек те, Шын суймеген екепб1з. К еп отпед1 кун-дагы, Кеттщ шыгып турмысда. Д п палмадым мен-дагы, Салкын сезге урыспа. Ceni ойладим, ¥йкыга шомарымда. Сеш ойладым,
Оянып тац алдында. Ойлай бердом, Ж урсем до, отырсам да, Meui ойланту уппн сен жаралдьщ ба? Coni ойладым, Сыпайы кыз коргенде. Coni ойладым, Kefl6ip цыз созге ергенде. Ceui ойладым, Bipeyaep сертте турып, С е т ойладым, Bipeyjiep озгергенде. Ойлауымиыц м э т н тек ойламадым, Байыбьша бармадым, бойламадым. Сешц мендш епщашан болмастшъщ E cimo до юрмешч-ау, oii, царагьш! Тек оз1мшц сырым емес жазганым, Кошшлштщ кецШ бои маздадым. Айттым журттыц кейб1р куш и куздерш, Айттым журттыц KoiiCip жарцын жаздарын. 03 iM болып жаздым — 6ip ey цуанса, Якп 6ipey жапардап жас шыгарса. 0:пм болып жаздым — огер 6ipeyfliq Цолыпан кеп бойжоткон цыз гул алса. 0aiM болып жаздым — 6ipey кокке ерлеп, Котсе шарлап кец аспанды кекпецбек. 03iM болып жаздым — 6ipey ецбектеп Алгыс алса, цурмет тапса коптен-кеп. Ток айтоуор жургешм жоц ормокпен, Шын тоттш к 1здей борд1м кормектеп. Коппилмстщ iconijii боп маздадым, Осы MOiiiq оз цызмет1м елге еткен. 151 к
ОКТЯБРЬ ТАЦЫ Шомды цала, Ен дала дызыл нурга, Жылынды Отан ¥лы тад дызуына. Жалаулатып, Лаулатып жас кедйвд Шаттандыд 6ip Октябрь дызытына. Салтанатты Парадты жалындаттыд, Думая дурдыд, Эн-жырды арындаттыд. Жещстердщ Жемйян элемге айтып, Салют бердйс, врледщ , дабылдаттыд. Ел1м ерен, Жер1м кед, 0Mip всем, Бар уадытта, Бадытта гулдеп-есем. Дуанып та, Жубаньш дызыгыма, Турады алда Эр тадда ¥лы кесем! МАИ СЭЛЕМ1 Кектем боп, куткен сыйыд бон, Келд1м мен Ж етюуга да. Дала меп дырда, д уй ш кеп. Эр уйге дызыл т у дада1— Сен жетер не 6ip ж ещстщ Бейнеы болып ол турсын. А лрысын альш ер icTia, в з щ де эльад толдырсыц! Кешеге шыд та тур сапда, Куяпщц Kepcin дуние. Дуансын досыд бул шадда,
Суалсын жауыц купше. Сен курган бейбгг ом1рдщ CeHiMi содан та нылсын.— Арманшыл асдад кедшдщ Tu ieri тугел табылсын! Шырдай бер ещц шадыман, Шырдай бор, TinTi тынбасын. Булбулдар тад Fan багында, Балбырап турып тыцдасын. Сендеп жардын жылдардыц Сауыгы соран у рылсын. Жайдары жадсы жырлардьщ Ж аныда 6epi жиылсын! Тауыцныд, жасыл бауыцпыц Гулдерш дауыл жулмасын,— К ед пешл адал дауымныд Kepefiin содан тулгасын. Кецш щ болсын хош удай, Керегщ сеш ц сол болсын. Келешп жылда осылай, Мерешд жылда мол болсын! JKAbAHFA КЕУДЕ ТОСАМЫН Ж азыгы жалпад даламныд Кызыл да жасыл гул кшед,— Кыдыртып нурып жаеардыц Цулпырып жатдан 6ip шлем. Тауларым тес! тал, дайыд, Билейд! б т н сэн дурап. Сыпайы кулген жардайын Сылдырап жатыр балбулад. Кияга допган дырапы Кырагы кезд1 ж т т т е п . Желпштш бэрш турады Ж уп-жумсад жел1 тубытей. KyMicin Torin жадбыры, Кород1 кемп!рдосагып... Жардмрап, айхай, жан нуры, ЖаЬапга кеуде тосамын. 153
ЖЛМБЫЛ ЖЫРЫ Kopi Нева коп корда сурапылды, Цанды кобш копне коп атылды. Бэршен де тид1 ауыр, датты батты Цыргын suii кеш ей — ец адыргы. Кок туйн ге кемшш аспан асты, вртке куйд1 грапит тас даласы. Ж анталасдан жаумен де, жодтыдпен де Ж агаласты кулл1 дарт, ж ас баласы. Сол ажалды кундер1 аласурган Жаладтаган от-жалын арасыпаа Турды certain 6ip олец, 6ip алып ун Ж еткеп алые дазадтыц даласынаи. Эдшетйц ушндс-й дуатты увдо Тыцдап халыд, тапжылмай дулад турда. Тыцдай~берд! сыпыд ж уз ата-ава да, Бобектер де етшзген жылап т унд1. Тыцдай 6epfli окопта жатдандар да, Ж умысына нор татпай аттангап да. Тыцдай борда барша ж урт 6ip ш йдей Ц ауш толы дара тун, ад тацдарда. Ол еейлда дуапыш, жубаныш бон, Тыцнан келген таусылмас була куш бон. «Жардылдаган жаз жадын, деген efli ол, Ц айр ей н токсе де мыла дыс коп». Ол естьдай op жеще айгагындай, Бей бй OMip, аз й л ек айбарындай. «Ленинград — ер дала!— деген еда ол, Цайыспайтын дала бар дайда мупдай!» Ол еейлда цагылган дабыл дусап: «Сын сагатта жецш шыд, барыцды сап!» Тыцдай берд1 тас туйнн турган халыд, Ж ауга деген жалын кек жанын дурсап. Сол сурапыл кундер! аласурган Жаладтаган от-жалын арасынан
Турды естшш эр кеше, ap6ip уйде Ж еткен дабыл дазадтыц даласынан. Ж еткев дабыл алыстан жацгыра тым Ж1гер бердд арттырды ж ан дуатын. Отан сезш арнаган ер дал ага Айтты жырмея тарихгай Жамбыл адын. АШЫЛСЫН АСЛАН 0KciTin барып олирда, Басылды дауыл бурданган. KeTepin кеты кещлД! Кекпенбек аспан нур тамгаи. Гул болып ж ещ с кектеш Толтырды кулл! душадты. Оралып купдер ж од тещ, Далага жойдын куш атты. Жудеген жуздер жайнады Дып-дызыл тулар секшдГ Адамныц асты айбары, Ажалдыц сусы сершлдь.. Жадымда мешц осы кун Жаиыма шаттыд экелген. EpiKcia даaip шошыдым, EciTin fly6ip жат елден. Босдан журт... бос уй булшгеп... 0лген жар... жеыр тул ерш... Ашыпган кекпен кушнем, Ауырып сап-сау журепм. Ce6e6i бул жой сонау кез Б 1зд1д до бастан откен-дь KyfiiKTi журек, жылау кез Кексеген бейбй коктемда. 0KciTin барып OMipfli, Басылган дауыл бурданган. Котергеп кулл! коцмцд Дуаныш oni шырдалган. Тшеймш сопы 6yriu мен Туи щ ц жутдан эр елге. Тарасын сур булт туйшген, Ашылсын аспан элемде.
03IME К ун жыльшды. К ед ш м , cepri, жылын! KypKipeciH кектемдей ендо жырьщ! Тек шабыттыд несерш! Тодтаусыз тек. Барады ow n быдармей белд1 жылыц. CeeiMiiio боленсш сездщ асыл Жпырмасыншы бул fa сыр — б!здщ гасыр. Жылдамдыгы, Атомы, Цосмосы бар,— Цалыи дойма, Цардынды, дызуды асыр. Дер кезшде айт Ж ерщшц жадалырын, Толастамас едбсккер заман yniH. Цайта-дайта айт Qwipfli ерге таратдан Коммунисток догамныц даналыгын. Тайыр айтдан бесжылдык, балрасына Бо’зд1ц бейб1т атом кеп жалгасуда. Жырла соны. Айт оныц и г м т н Ж ететугын 6ip тугш , сан гасыр га. Ж ер устшде гул де ecin ыргалады, Ж ш т те ocin сулудан сыр багады. Жер устшде жене де дан тегшш, Ж еи м -ж еор жутады муц-налаиы. Айт соларды, Шекара ар жагында Адам барын алдыпган ад жалынга. Жумыс таппай дурыштай дара ж т т , Ашыдтырран улып да, жан-жарын да. А й т 6yriHri курескер халыдтарды, Цулдык, торын диратдан алыптарды.— Н у жыныс та,
Д ум шел де, Кек тещз де Царсы алуда шугылалы жарыд тацды. А й т достыгын 6ip елдщ езге елыенен, Айт бэршщ алгысын 6i3re деген. Над осыны хадыц бар айтуыца Бар дауыспен, мадтаныш сез1ымепен. К ун жылынды. К ещ лш , cepri, жылын! Куршресш кектемдей enfli жырыд! Тек шабыттыц necepiHl Тодтаусыз тек! Кетсш етеп борышын белд1 жылыд. ЗАПАСТАГЫ ОФИЦЕРМ1Н Тебемде мелдар аспан кул1мдеген, Елдемш, офицермш запастаГы. Асдам жод шетелдердад шекарасын. Тиген жод табаныма тау-тастары. Мен журмш туган жерде eiaip жасап, Дызыд-ад бейбгг кундер, кещлда эр шад. Б1здеп станоктар зырылыыен Жадындар коммунисик кед болашад. Б т ем ш , доргап елдад нурлы аспанын, Сад дарап диыр шетте тур жастарыы. Бьпемш, булд!ртпейда олар елдад К у л т сш , ieri едбегш, жыр-дастанын. Тебемде тунерген жод жат аспаны, Сондыдтан запастамын бугшде мен. Эйтсе де елеМде em6ip солдат болмай, Жадсы гой бейб1т шепте ж ур у деген! 157
ТЛРЛЗЫ АКЫН 1 Дара жол не заманды алмастырган, Су кешкен, асдап тауды малдас дурран, Лстында аптап купнщ буралацдап, Ж ер Ty6in жер тубш е жалгастырган. Жел турса, ен бойынан шац шыгады, Шацына боз жусаны ма.чшынады. Tipniriii тапытдапдай талаз жонныц, Дылтиып карайды шнен саршунары. Дня тас турса-дагы жалын буркш, Illipeuc донып алган тагы бурки. Отыр ол мацгазданып, арлан дасдыр Ж атдандай жамбасында даны шлюп. Келед! Шевченко осы жол устшде, Айдалып Жамапдала — OpcKire. Ж узшде торыру бар, дорыну бар, Тардырыен iiepicTi ме, iteaicTi ме? Жод, адын келюпоген, басылмаран, Ж ауы на жалыпбаган, бас урмаган. Келед! келешекке ум!т артып, Дол булрап шадыргандай дашыд армап. Кей-кейде кетед1 тек жанып imi, Алаулап алай-тулей сагыпышы. А д сагым арасынан елестейда А д толдын Днопрдей жан ырысы. Кенеттеп ж е тп 6ip уп дулагына, Ш улаган жел ме, дырдыц дуранд ма? Эн бе олде? Вара жатыр бонды баурал, Ж етелеп бейтаныс 6ip думарына. Эн екен всем кощл сырлары бар, Достыд бар, ж ас журектщ муц-зары бар. Б ул энд1 пешлшщ букпес! жод Пэк тшек адам рана игындап угар.
¥йыды, умытты адып шаршаганды, Желшд1 жутдандайып бал самалды... Тарасты мархаббатты дазад же pi Турме емес, энмен алгаш дарсы алган-ды! 2 Д ед басында сап-салдын самая дандай! Жиылрандай когалга адам далмай. Отыр сыйлап мейманды дошаметпен, А с пен тойга бул KeuiTi балагандай. Сштеп-сштеп дарт ж ы рау домбыраны, Шабыт дусын коцл!не доидырады. Torin-Torin лаберш елец селш, Эршмшц-ад ардасып доздырады. «Солдат адып жарлыгы cipo жадын, Аямайды адылып, мшажатын. ЭдалдШ аумайтын таразыдай. Деп атадыд сондыдтан: Таразы адып. Дорлыд керсе патшадап дуса дылгап, Достыд корер дазадтыц душагыиап. Тозбас топшы таланты ерге суйреп, Востапдыдтыц багына у шар дыран». Отыр терде сол солдат узын муртты, Ш ат сез1ммеп шолады дызу журтты. 0лец coeiH тшмаштап Tycinin ап, Tepic дарап, бивдрмей Kosin cyprri. «Enin суйген ер екен арыстандай. Далай TesciH дулдыдда намыстанбай. Корме барса cypeTi, суйсштер-ау: Даба садал, дапды коз, дарыс мацдай! Рас, Meiii сум патша дуса дылган, Шсеиделгем, бойымнан куш арылган. KeMic кощл, ызалы жан ед1м 6ip, Д уат таптым, цазагым, душагыцнан!» влец eTTi осы ойып сабаз адын, Болып KeTTi жапына дала жадын.
вийршен, жырымеп, журепмен Тарихда тапытты Таразы атын. Адын Тарас Атыраудан аттанды, А ртда тастап ауыр-ауыр шадтарды. Жыламсырап долын булгап ол кетго, К езш сури п домбыралы дарт далды. «Хош бол еидд, K0pi Каспий, кед Арал, Он жыл боны дос болдыддар ед адал. Ж урепмд1 аз мешрмен алдыддар, Жегарумон ала аламган генерал». «Хога бол еддд дад1рл1 дос Таразы, вм!рщ нщ о тп б1зде коп-азы. Барымызша базар еттш, бар еттш, Бол риза, жадсы журттыд сабазы!» в т и жылдар орман етш кегалды, К ет и жылдар дала дылып орамды. Таразы адын гулдд нурлы влкеге Олмейтугын елед болып оралды. ЖЫР «ЖУЛДЫЗЫ» 11Геж1реыдей журпалым жатты элдымда. Bapi сонда — налыдым, шаттандым ба. BeTiH ашып, ceaiiire бершемга, Откенд! ойлап, толдыган шадтарымда. Ж ас ем ж урттыд козшс шалынбаган, Жырым да ж ас уызы арылмаган. Мацдайымнан со кезде синап «Жулдыз», Ж урепнщ itopceTTi агын маран. Енде, Mine, мен де оныд солдатымын. Ол шадырса, толранам алмай тыным.
Ел бадытып олоц гып шалдытамын Аспанынан аяулы Алматыныц. Bipan, эл1 eciriH аттаганда, Цобалжимын. вйтпеуге дэт табам ба?! Болса да е с т тецертм, жасырыаймып, Ол мен уппн дашап да хад-тагала. Шеж1реме дарасам кептен 6\\Tin, l3i жатыр бетшде откешмпщ; Куандырды «Жулдызда» acipoco Жулдыз болын жаиганы кектем1мшц! 1<¥РЫЛЫСШЫ «Алма-Атажилстрой* курылысшысы Рысбеков Цабышца Атыпды сан eciTin Цабыш деген, В д е т ia;ien колin таныстьш мен. KopfliM меп келбетщиеп бауырмалдыд. Керд1М мен ецбопцд! ак, йугеген. Тургызып астанаиыц коп уйлер]'н, Тастарын тасып, сазын сен иледщ. Сол ceHin iari ецбсгщ над алдыпда Басымды 1зетпепеи мен пгемш. Эрдашан otciii nynin табыспенен, Kopcin ж урт дызмотлцд! тагы icreron. Аяулы Алматымда жаца уй турса, Еске алам eciMimu Цабыш деген! ЖЫР АРАСЫ Ж од агасы 6ip ако, 6ip шешедеп Жалгыз ескон дпланыц гул шешоп ом. Сондыдтан ба, (Илмеймш, балац кезде-ад, Варган ед1м алдыца сыр шеше меп.
Жасай далса, дайтем деп, астамдыльщ, Жасырмаймын, жапымды басты ауырлыд. Оащнщ де ceafli ме ет журегщ, Бшдармедщ afiTcyip тасбауырлыд. Сыр ашпай-ад сопда б!з жарасып ек, Адамшылыд таныттыд багасы кеп. KeTTi ел меш Жубапныц iHici деп, Kei'Ti ел ceni 1зтайдыц агасы деп. Солай дедд болды рас солай енда, Жапыыызды жадындыд орай бердй А к эжем1.з б1здер,да бйрдей nopin, Б1рдсй eTin аналыд шырай балдь Bip бэйгеге дос атты достыд алые, Bip жадсы жыр табады дос дуаныш. Осы nibiFap сыйластыд адамдагы, Осы шыгар татаусыз достыд пагыз. Екеушзд1 еш елде алые туган. Олед еда OMipniK табыстырган. Сол еледде ia i боп мен турайын, Турсын алда ага боп арыс тулгад. МЕН АЦЫНМЫН Men адыпмын, Шабыттымын KyHi-тун, Арпалысып шубам менен у м т м . Ж уртда упасам, Жалындап кеп шард урам, ¥намасам, Жаньгады жеп ah урам. Мен адынмып, Журектерге нур себем. Журектермен шаттыд кунд! 6ip шегем. Дуниеде данжыласа 6ip журек, Отырамып оныменен 6ip жудеп. Мен адынмын, Б угш пге и л датам.
Ертецпге елж1реген сырды айтам. К еш егМ ц к о ц т н е уцшем, Уцшем де дуанам, не тудшем. Мен адынмын, Заыаныма жаршыыын. Жыр етемш заманымныц жан сырын. Жиырмасыншы гасыр болып ун датам, Оныд уш и сан гасырга тыцдатам. Мен адынмын, Таусылыайтын гумырмын, Адамзаттыц арманындай угыммьш. Мен п р ш ш к атаулыга жадынмын, Ойтиенд мен — ем1ржанды адынмын. ЖАРАТЫЛЫС 0р е п п жаратдасын жаратылыс, вледге oaiuen тек алам тыныс. Асыдпай абайсызда аялдасам, Айтады ол: «Уадыт озды, балам, тырыс!» Ол рас, МеагЫ м бар аялдаган, Ce6e6i сатан емес, аян маган. Жасырмай, коцшдеп шынымды айтсам, KyiiiM жод свшмщдо жэи алдаган. Bipep жыл кеткен е п п жетелменен, Ардалап армап ж угш етелмеген. Амалсыз амандыдда аладдадым, «Жазылып, Кошке 6ip кез жетемменен». Bipait, та елец досты умытпадым, Сшймнщ ыстыд лебш суытпадым. Гулден де, едбектен де жинадым нэр, Bip журдам, 6ipre жаттым, 6ip уйыдтадым Сол шадта бердйдагы маган тыныс, ?Кебед1 ж 1гер1м/ц жаратылыс,
Салил ол дызу т!рл!к дазанына, Дел отыр тагы, Mine: «Балам, тырыс!» Ал, онда дулшынайын, жец турешн, Кеудемд1 кетерейш, желпшейш. Ж ургесш бадыт-бадтыц бадшасында Бадытты леге журттан кем тшешн! МЕДЕУ Бул Медеу неткен гажап жер ед1 6ip! Дм. Фурманов Турды ацып дыран долган шыц басында, CyiiciH ic, дулшыпыс бар тулгасында. Жаи-жагын кул1мшреп кеп шолады, Келгендей табигатпен сырласуга. Асыл гой туган топырад дасиетд Мепманга 1зетпен тал бас иеда; Ж эне опыц жапарыпан жылыгаидай, Елж iреп KOKiperi тас иедь 0р езен толдындарын шапаладтап, Ke6iriH шампан етш атады аппад. Ж ш ттщ кец мацдайын жел суйедо, Болсын дел ер жолыпда шапагат тал. Кербез кун кеуыпм дел себед1 нур, Сандал тау сыйлыгым дел беред1 гул. «Адынныд ад ж урегш аялаган Бул Медеу неткен гажап жер efli 6ipl» МЫРС ЕТШ СЕН ДЕ ЦАЛАСЬЩ Омырауын ашып дарсы алган Оралга барып оралсац, Ш эмрттей жырга тамсанган. Ш абытда жаныц толар сан. Кересщ онда галамат ¥лгатты ойлар иесш. 164
Создсрш санап аманат, Кещлге таглым туйесщ. Сабырмеп саган 6ip козде Крылов ата царасын; Мысцылын еске ап шведе, Мырс eTin con де цаласыц, Даналык, ойын халыцтыц Дапалык, созбен жыр етт1. Кеудеге цуйды жарыцты, Тейрентп тугел журекй. Адамныц Minin тузеген Алмастай етю р ак,ып ол. Арнаймын десен, ж уз елец, Арнатар оныц хацы мол. хзш цллсын Ацтебе-ау, айналайын, сезд1 угарсыц, 0з1мдей ыстыц журек, цызу цйнсыц: Сагыпып кегпм-дагы, Ж ети м тагы, Тагы да топырагыцда iaiM цалсын. бзщ нен еркен жайган балац ед1М, Сен жацсы жолбасымдай санама ендщ, Эр уйщ , ер орамыц болды таныс, Жолымды кез ж ргсаы да таба бердам. Жылдардыц елдшнде есе 6epfli»i, К ек ещйр агашындай кешелердщ. Сезбепшн — Сонда сен де 6ipre осшсщ Цуатты цолдарымен не шебердщ. Мен муны бурын емос, бугш бшд!м, К ор тц е ишдХрдщ, сушндордщ. Сет сайып жолыцтырып 6ip жацалыц, Танытпай талай жерд1, уцйвдрдщ. Баягы зшмецкелер цулатылган, Бой тузеп бшк уйлер мына турган.
Айпадам асфальт жатыр алды-артымда, KouiinTi «бауырмал саз, дум антурган». Штпеспш сапап букш жацалыд) ы, Болыпсыц flayipre сай цела мьщты. KeTinTi жас шалгындай eMip басып Жолдарын журген кеше балалыдтыц. Адтебе, ыстыд уям, сезд1 угарсыц, 0з)мдей отты журек, дызу дансыц, Т а гы да аралайын алшац басып, Таты да топы рагавда isiu далсын. ТАМДЫ Тамдьна келш т а г а да, Тацданып узад дарадым. Боленген балгып багына Келбетш керд1м даланыд. Бой тузеп сансыз биш уй, Едсесш epKiH кетерген. Тунерген бурын тун ылги Typinin, бугш от орген. Айнадай асфальт тацдарда Ажарып жолдыд асырган. Жапырад жайган талдарга Дутыргап дуиын бас урган. Кетермш KepiM Тамды деп, Котерген жаца шацырад. Цумарым менщ данды деп, Айтармын журтда жадырап. ¥зын арман булац дагап, К,ол булгайды, шадырады. Цысда гумыр дур алданып, К,уапады да ah урады.
Арман алые кетпейд1 пе, Не цасына жетшзбейда... Барды Mice етпейд1 де, Адам ппркш и:оцты 1здейд1. Кей жанныц ecTiceM де куцмлдерш, Оган тук мэн бермедом, ipitmMGfliM. Цайда да, дай кевде де керд1м жацеы Кецш мнщ желтнгеш н, ешкшгенш. Ешшмтнц ecoriHe еппкпедам, «Сейтпесе, соныц куш непйк?»— дед1м. BipeyfliR цызыгына цызьщпаган 0з1мнщ талабыммен ocin келд1м. Румырым кеп цалды ма, аз цалды ма, Кепбеймш эл п м1нез алгапына. Кектем1 керкем eTTi OMipiMHin, Жарцырап етсе болды жаз да мыпа. ЖУМБАД ДЭР1 Лдыз баллада Kypcinefli тесепнде Царыс мацдай шал Kici, 0Mip оты ешед1 ме, Сарцыла ма ел-купи? Ацдып ажал келгеш ме, Тускещ ме шецгел1? Арман ryni семгеш ме, Тарылган ба inep6epi? ¥зартпак, боп гулама ойы Адамзаттыц Н р л т н , Ем 1здед1 гумыр бойы, Бос жШермей 6ip KyniH. Т а у аралап, шеп терд1 де, Талай тылсым сыр тапты. 167
Дэр1 жасап, Зерттед! де, Сылды сансыз сырдатты. Нур тайган кез, сынган аяд, Булш ген ini — 6api де Келда орныпа, Тэщ р аяп Т у е й дайта соnine. Бухардан ба, Багдаттан ба — Барша халыд оны 1здеп, Жаббар тутты зар батданда, Ж адсылыгы тед1з деп. Ж уртты солай сауыдтырды, Бутш дылды кем жанды. Танылды улы т э у ш т т, Атад-дацды жер жарды. Дэр1герлш штабына Берд! жазып бар емдь Далады ур1м-бутатына, Аралайды элемдь Б1рад, Mine, жатыр eai, Тесепнде ажалдыц. Корер юмнщ адыл кезд Кеселшен жазар тм ? в з ! гана жаза алар тек, Ж аза алмайды басдалар. Ертец e.ni азалар бек, Жанарлардан ж ас тамар. Бйпп сопы Tayin аныд, Турды да эрец тосектен. Дырыд дуты тауып алып, Дуйды даpi есеппен. Дырыд дуты imiHfleri Дырыд турл1 дар! екен. Д уат екен — 1шшгеш, Ж агылгапы — нар екен.
Д ос шэшртш шадырып ап, Ралым ксцес шертедк — Тацсэрще адырындап Танам естен мен Teri. Bip дэрпп сопда мына Цуй аузыма, дысылма. Екшпнсш сол жатыма Сыла журек тусына. Жак, ардама y minmirin, Тертшпнсш аядда. 1шшз дайта беинпнсш... Сейте, сейте аядта. Сонда дайта куш аламын... Ж ан шреда тошме. Ж ш т болып жасарамын... Тусш д щ бе мошне? Ж ан еда 6ip жардылдатан, Ж апырадтай солыпты. Цое жулдыздай жалтылдатан Цое жанары сеншть Ж ад e n e p i суалыпты, Ц ол-аяш суыпты... Шын-ад аяп б у тарыпты. Ш еюрт кедл1 сыныпты. — Бкмш лэ,— деп, Тш ек тшеп, Ол долына алды емдк BiTTi дуты б1р-(нрщдеп, Е д содгысы далды ендк Назар салган кезде, Mine, ¥стазына ж ас тэты, Цуанганнан кездерше Келе 6epfli жастары.
Карт деией шымыр бопты. Денеындей ж т тт щ . Мешрлсне нурын теки , К ец мацдайын сушп кун. Эз кулюге тунды 6eTi, K e n i согып ж уреп. Емес дудай дуд1ретд Б ул — йймнщ сыры едь Ещц содгы flapi Kynii Берю тед! бэрш ныд. К ез ашады талым Kici, Турган жапдай дамыл рыл. Асы дты ерен кецл1 босап, Жишед1 тынысы. Дапияда долдан со шад К е т п тусш ыдысы. Teruiefli жерге дэрд Д умга барып сщедо. ¥ стаз дайта семд! дагы, Далды тодтап H<yperi... 0Mip, Hapi — Ж умбад дэрд Берер сырын тауып тм ? Тапсын дер ем урпадтары Авиценна тэуштщ. СЭБЕЦЕ ЕСТЕЛ1К I Ол да б1здей «жаралган суйек, еттен», Ол да б!здей iari бад тшек еткен. Ол да 6isre суйешп оьпршде, Ол да б1зд! OMipi суйеп еткен. 170
Ол да жанып жар суйген, бала суйген, Keiyri кектеп, думары дана суйген. Ол да б!здой толдыган мыц умггпен, ©лед деген ереш тараса уйден. ©лед болса дауымы дун алатын, Ол да б]здей шаттанып, дуанатын. Достарылыд леб1зш тыцдап ол да, Мадталатын немесе сыналатын. Ол да ейтеу1р «жаралып суйек, еттен», Адамшьшыд тшеуд1 тшек еткен. Адамдарга суйешп оппршде, Адамдарды eMipi суйеп еткен. Бар-ды б1рад Оныд 6ip epeKTiri — К ептеу еда халдына к е р е к т т . Отаныныд бетке устар 6ip улы ед1 Дауылпаздай дабылды ер е к т ш . Когамыныц байытты шеж1ресш, Цосты данша дыруар ез улесш! Ойлап турсад, салмагын сол едбектщ Бурынгыдап 6yriH кеп сезшесщ. Сезшесщ, артады ырзалыгыд. Цад1рлейсщ шабыттыд мырзалыгын. Бас иесщ кедами Мудановда Жарты гасыр лаулатдан жыр жалынын. 2 Меи айтамын, айтады дурдастарым: 171
Ж аттап е сп к 6is Оньщ жыр-дастанын. Суйсшгенб1з, суйгенб!з, Kepin кунде Тарлан шабыт шаршамай шыцды асданын Едш опьщ ж ас талап тулектер!, Асыккапбыз бп1кке дур еткелй Ь\\амцорльщпеп деыеп Ол ушырды да, Болды эрюмнщ эр кезде тшеккерь Tepic сыпнап алатын арашалап, Дурыс сынды дейтутын: «Бала, саба>(1> Эдшетш айтатын ак, жарылып, Кер1лмейтш езш 6ip дана санап. Ж адсы жырга 6i3 жазган Ол шаттанды, Ti3e 6epfli йзгвндей моншадтарды... Экем1зше элдилеп жургон efli, Баласынша сагьшдык, сол шак,тарды! КвКТЕМ Туды кектем! Шулы кектем К ец даланы оятты. К уп щлзуын куйды кектен, Сед бузылды, с у адты. Ж ас к&раг&й Ж ас баладай Цаз турды да бойлады. Тауды аралай, тасты аралай, Ж упрда жел, ойнады. Айтады наз, кадкылдап даз, Ойнадтайды кулыншад. Жеткшшектер болады мэз, Желк-желк етш тулымшад. Маржан жацбыр Ж ауды да 6ip'
К емтрдосад кершдь Ж эрд eTTi де ауиады дыр, Ырзыд д е т себшде. Ж айдалган бел, Шайдалган кел, Жардыраган кекте кун... Цандай эсем, о тугап ел, Сенщ осы кектемщ! Келд1, Mine, менщ та гы 6ip KyaiM,— Ютабымныц тагы аудардым 6ip бетш. 0 т й xyiiiM, келецкейз кунд1з1М, Саргыш тартты жарда турган сурейм. Тозды тагы бабам айтдан 6ip койлек, (Киемш бе, кимеймш бе жацалап?) Дыраулы дыс Tinri тадау тур гой деп, Алацдаймын ал гы кунге дарап-ад. Сондыдтан ба, жабысамын даламга, Б т р с е м деп б т ю й жатдан елецда. BepepiMfli берсем-ау деп табанда. Толганамын кешейден кеп евдй Сейтш менщ келд! тагы 6ip KyaiM,— Тагы аудардым к1табымпыд 6ip бетш. 'Гаусылгап жод б1рад TyniM, кундаз1м, Таусылган жод талавым мен мшдейм! KemperiMfli жарып шыгып жыр ушты, А д данат кептер дусап. Дайда барды? Юм дарсы алып, т м душты? Юм жайдм коктем дутад? Варган жерге бола алды ма далаулы? Журекке жол тапты ма?
Сеп болды ма лаулатуга алауды? К ед и вд толгантты ма? Цоса алды ма дуанышда дуаныш? Д уманды кетерд! ме? Экелер ме арнап маган 6ip алгыс? Е д беп м етелд1 ме? Соны ойлаймын ушырганда жырымды А д данат кептер1м деп. Б1рад айтнан, айта алмаспын шынымды М адсутда жетпед1м деп, Немесе ж еткемш деп... Торлаганда тунек перде, Жансыз жумыр жер устш, Берд1 Ленин журектерге Ц асиегп 6ip упщын. Лаулап содан кети жалын, Шалдып, ойнап шард ура. Ж умысш ыныц KeKTi жанын Шыныдтырды партия. От кеудел1 коммунистер Ж ада дуние орнатты. Ж ан-ж агында гурлеп icTep, Алда жардын жол жатты. Ленин берген сол 6ip жалын Адамзатты д багына, Жайнатады жердщ шарын, Лаулап тагы, тэты да. шок; Тулабойын жер1мшд Торлаганда сумдыд тун, Ж урепнде Лениннщ Жанды шогы шындыдтыд.
Орман менен даланы Оран алды жалыыы. Село менен даланы Свул етп е т п жарыгы. Казарманы жайнатты, Кецшда гып куркеш. Дуйды нурын дайратты, Жадырады журт ещ. Турар солай кепмде, Лениндш болып кун Сепбейтутып ем1рде Нурлы шогы шындыдтыц. БЕЛГ1С13 БАТЫР I Жалын атдан ж ш т еда кебеген, Бейне жаца жапырад жайгап кек емен. Таудай ед1 тал абы мен арманы, Шм бшед!, адын ба ед1 ол ерен. Мумк1н, талмай шарлап алые — алысты, Жоцер ме е;ц тылсым сырлы гарышты. Tycinfli ол — тек осыныц 6api yniiH Бермеу керек ец алдымен намысты. Жою керек фашизмшц тунегш, Доргап ¥лы Москвасын, улы елш. Сондыдтан да миллион журек содсып деп Ол тодтатты тап езшщ журегш. Эз махаббат нурын душып бугшде, Жатыр ж т т Tipi журек тубшде. Батырлыдтыц белгкй бон м ецгш к Жасай бермск жардын eMip тийнде. II Душагыпда Москваныц, Батыр Дызыл алацда 175
Ж атыр елдщ ж ас цыраны, Ж атыр жыр боп таламга. Жатыр отты дауыл ж ш т: Ж ур т бшмейд1 eci&iiH. Д ан цыргында ж ауы н жыгып, Доргагап ол беыгш. Болмаса да аты мэл1м, 0лмес ici белгЫ. Ж ас ешрддц жапырагын Жулгызбады е р л т . Д а о н е т улы Отанын Д а с душ панга бермедо. Алтын арай нурлы тацып Сенд1рмед1, сенбедо. Сол алтын тац аясында Ж атыр тыныш жауынгер. Батыр елдщ баласына Б ас иещ дэуЁрлер. ЗЛМАНА ЗАДЫ 0nipiM цызыц, бай цалам, Ж абьп'ып корген жок, жаным. Ацжарцын кощл айналам, Бойымда wirep от-жалын Ецсеш б т к KOTepin, Адаммын epKiH адымдар. 0 кёш ш кермей етерлж. CoBeTTiK ж айсац зацым бар. Даналдар цазып, тас бузып, KenTipfliM ж ердщ сэнш мен. К еш рек Keain ашдызып, Ой тарттым Tynci3 эрщнен, Булагы н таптым, аршыдым Мацгшй; бкпес олжаньщ Дуатым болтан — бар сырым — Ж ацсы да ж айсац сол зацым.
«Шарыдта!» деген улы атам, «Армапшыл адам!» бол деген. Ш алдуды мен де унатам, Келемш дацгыл жолменен. 6з1мшц туган елкемде Адаммын epniH адымдар. Апарар жардын ертедге Советт1к жайсад задым бар. ЖАСТЬЩ MEPEKECI Ж аныда жадсы куш бар ма тыным, Тагы да тамылжыган тадда турдым. Жастыдтыд жатыр дызып мерекесд Цойныпда кудоретп Алматьшыц. Ceiifli той тыибай ерлеп дулпырады, Куй далдып, эн асдадтап, жыр туады. Тодкерген тыц даланы ер долдарда Ж 1беп желмен толдып т у турады. Элемде досымыз кеп кул!мдеген, «Алматы мешд де 6ip ушм»— деген. Олар т ы н дуанады, дуттыдгайды, Думанды мерекеш дуб1рлеген. Кеп енер данат д а гь т , шалдып, ерлеп, Бауырын Алатаудыц жатыр керпеп. Элемге тагы да 6ip танытты oein Цуатты бейбгг esiip, батыр едбек. Эн бугш елдилейд1 досты тауып, Шарлайды дала, жайлау, досты барып, Толдынды езен болып дуйылады, бпердщ мухитына москвалыд. Жод екен жадсы куш жанга тыным, Шыдпайды т а т к у л т ы з мадда т ук ун. Ж астыдтыд жардын тойы жайды данат К ед пошл душагында Алматыпыц.
ТЬЩ 0ЛКЕС1 Достанайдыц дырларын Дызыдтадым аралап. Думарлана жырладым, Дуанранда бар алап. Кокшетаудьщ келдерш Кек жузшдей меп-мелд!р Кереметтей кергемш Дездер1мде еткен 6ip. Дызылжардыц дысы да Д уш ад жайып к,арсы алган. Дарттарын да, жасьш да Дауышцанш а ацсагам. Ацмоланыц аймагын Араладым, тоймадым. А стыры мол айларын Алтын куз деп ойладым. E p ric бойы ен кенДл Ерлш толы en6eri Е л нолына берд! еш р Ец асылды ж ердей. Муныц 6api — тывды елке, Муныц 6api — нурлы елке, Дацкын элем бшда ерто, Арпады мол жырды ерке. Алтын астык, арнасы — Тын; елкенщ eHipi. Б1тпейтурьш жалрасы Басталды улы eMipi. БАЛДАШ I Керд1м 6yriH Балдашты, KopyiM бул алрапщы. 178
Жатыр толдын сабалап Жагалауда жартасты. А д данаты жардылдап, Ш агала ж ур шацдылдап. К эп дайыдтан айдында Кекке орлейд1 эн тулап. Жуэдерше нур келш, Кедшдер1 бгрлетп, Балыдшылар барады Толдын-толдын куйге epin. 2 Тулаган толкун тесшде Табысын артып бадыттыц, Келед1 жаздыц кеппнде, К ем еа бейбгг уадыттыц. KeaiHe таяп дурбшш, Капитан алга фарады. Kepfli ме элде и м бшсш, Суйгеш турган жаганы. Ацсап ол жылы леб1зд1 Алып та ушты жаны i3ri. Ал, ез1 асау тещздщ KyflipeT Kyini Tapiefli. РУМЫН АДЫНЫНА Сыйлы донад, дош келдщ, Жогары шыд, тер дайын. Адын улы дос елдщ Бауырьщдай квр дешм. Саган душад жаяды Мешрбаиды эр ана. Сэнд1 агашы саялы, Астапамды арала. Жадыратар жаныдды Жел1 яабек жупар кеш.
Д ей доймассыд: «Сагындым, Цайдасыц сен, Бухарест?» Тауы п уйден, тузден де А д кедш дщ асдарын. Туар , бэлюм, б1здерде С е т д жада дастаныд. Ы стыд тшек, дос леплен Ж урепхпз угысдан. Ж адсы eMipai паш еткен. Жырларымыз туысдан. Шырдат, досым, эншдь Турар тыиып жупар кеш. ¥ гар б1рдей жаныдды Алматы мен Бухарест. УМЫТПА ЭД1Л СОТ БАРЫН Царадты тунде урланып, Дагынран бузыд сотдарым, Тартарсыд жаза сурланып,— ¥мы тпа эдш сот барын! Сурдин, жылпос саудагер Жылмаддап даддан шоттарын, Уады ты д болды «тэуба» дер,— ¥мы тпа эдш сот барын! Жастарды дшшц уьшен Улайтын молда, поп залым, Ашылар кунэд шынымен,— ¥мытпа эдш сот барын! Зулым ж ау, етсед жер!ме, Кезенш втм одтарын, Боларсыд душар кепме,— ¥мы тпа эдш сот барын! Эрдашан жадтап едшдд Ойлайды тынбай коп дамын BLnefli элем кэд1мп ConeTTii; б1зд1Д сот барын!
ТАЛАНТ K03I Жазушы Тахауи Ахтановца Шалдарда мелд1р бар булан, Шымырлап шыддан терецнен. Агады, оплап, балбырап, Алысып жасыл елецмеи. Тебе де, тас та, жыра да Тодтата алмас толдынды Тойтару бшмес cipa да, Таланттыд K03i ол дудды. Айдын боп кетш ая гы, Жанардыд жауьгп алады. Согады сабат самалы, Желпшш жаныд далады. Туыпты соныд басында Елу жыл бурый 6ip дарын. Шабыт ап содан жасында, Ceyin жур создщ нурларын... Бурдаган булад жанында, Дулатып бугга шат ундо, Алсын деп шабыт тары да, Аунатып алдыд адынды! АЛМА БАРЫНДА Алматы облысы, «Горный ги гант» колхозыныц алма теру- mi дыздарына арнадым А д таудан томен ыршыган, А д толдын кезд1 тартады: Жагасы тогай сыцсыган, Цьш-дызыл алма эр талы. Алуан-алуан Typi бар, Бал дерсщ татып кореец 6ip. Topin жур тату дурбылар — 0Mipi жадсы ецшец гул. 181
Алмадай б е л албырап, «Алма» доп эш н ж ур айтып. Амалсыз гана жаудырап, Цаласыц дарап думартып. Алмасын корсем даладан, Коргендей болам оздорш. Ецбегш елге арнаган Е р екен дара коздер1м! Щ.1С Ж ада жылдыд жада дары Жапаладтап жауады. Жайлы 6ip леп таралады, Жацгыртады ауапы. ¥йдыдагы баладайын, Баладайын пэк журек, ¥йып дапты дырда дайыц, Кшм кш п ад жгёек. «Нешктен жыр жазасыц кшец»— деген K icire ж ауап бермей куле берем. Ж уптасып жатыр онда ж ас журектер, М1ндет1н 6i3 айтпай-ад бшед1 олец... СЭБИ1МЕ Цулыным, тудгы ш кулк1днен Оранды ж умад жанымда. Тебем де кекке 6ip тиген Цаз турып журген шагыцда. Тосып кеп тэмшш мурньщды, Cyfiriaren свт1ц — 6ip бадыт. Сагынып далам муныдды, Кешшсем уйге кей уадыт.
Цолыцда дуыршагыцнан Улкенсщ езщ сел, сэл-ад. Мыц кун п шаттыд — алдымнан Сен шыддан жайнап эр сагат. Цызыдтап ж аден дулдынды, бткерем нурлы кун — тундо. Б уза алмас ешшм шырдымды, Тин алмас ешшм кулюддь ЖАС АНА Турмын мен тамашалан ж ас ананы, Сызылмай сыпайы 6ip жасанады. Y ii inxiH жпып ж урш салган ani, Ж айнатып ад дидарып ашады epi. Болешй дуанышты ойлар муны, Бадытын кел;и тагы тойлар куш. Цагытдан эзйп де жарасымды-ад, Жылытпан журепмда доймады у т ... Ж аньша жадсы icTepi жадты бфдеп, Тагы да дуттыдтадым март кушмен брлесш елщ Сергеи бадыт-багыц, Жазбасын ж ас кецшщ шат куйшен! KeTnomi, далдам, дасымнан, Keripm i келген уйдыцды. бкснда жаным, жасырман, 0тк1зсем сенс1з 6ip тундь Келед1 жайсыз ой маран, К е т к е т дал ай жорта деп. Кезедей imi толмаган Кецййм далар орта бон. Танысдалы талай кун Teyip дызбеп ибалы.
Кездессеы коп дарайнын, Сырым iniKO сыймады. Ол да осыны соаедд B L w ip rici келмейдй К ецш eMi, коз OMi — Кулгасш до бермейдь B ip вз1иен басдага Цадамаймын козда мен. Айтыцдаршы, достар, о, Ц айтш ашык, сезд!рем? Тунде Tycin ол еске, Кундов сансыз KopeMiH. Сондыдтан да ЗАГС-ке Царай-дарай журемш. Суймейд1 ол дыз бшемш мен,— Бшгешммеп нотемш?! BipaK, оны суйемш мен, Суйш меди отемш! Сезбейд1 ол, сездармесшн CeaiMiMfli даяулы. Суйе берем, суй ш е с л и Т ас журегш аяулы!.. ДАЛА Жаэыгы жалпад даламныц Цызыл да жасыл гул шлец.— К,ыдыртьш нурын жанардыц, Ь^улпырып ж атдан 6ip шлем. Тауларым теы тал, дайыц, Билейд! бшн сон дурад. Сыпайы кулген жардайын Сылдырап жатыр сал булад.
Цинга донган дыраны, Цырагы кезда н о г т е й . Ж ел тнтш берш турады Жуп-жумсад weni туйттей. KyuiciH т е п п жацбыры, K epeai кемшрдосагып... Жардырап, айхай, жан нуры, Ж айанга кеуде тосамып! ОТЫЗ СЕГ13 ЖЫЛ Мен1ц esiM отыз ceria жастамыи, Отыз сепз белесп артда тастадым. Отыз ceria eMip жылын дарсы алып, Отыз сепз елш жылын жасдадым. Отыз сепз ыартебе мен кектед1м, Сеуле дуйып отыз сепз коктем1м. Байдамаппын 6ipan, достар, далайша Отыз сепз гумыр зулап етконш. Ce6e6i мен санамадым жылдарды, Алацдамай ала берд1м шыцдарды. 03iM уш ш езгелерден нер жиып, Озгелерге жаздым ез1м жырларды. Жадсылыдда журд1 жаным шаттанып, Жамандыдтан Hiypfli жанга дат далып. взгелерден келд^м тшеп адтыдты, Келдом eaiM бар шынымды адтарып. Дос дуанса, меп де 6ipre дуандым, Дос суалса, меп де 6ipre суалдым. Еш адамды мен димадым ездшке, Meni де олар димаганыи дуп алдым. Сойтш жур1п бшмей данный вткешн, Сеуле дуйган отыз eerie кектем1М. Отпбенмш, ертепбеймш оган тук. OiiTKeni мен сойтш ж ур ш кектед1м. Солай, достар, отыз eerie жастамын, Отыз ceria белесп артда тастадым. 185
Баягы 6ip жардылдаган жапыммен Ж ур ш келген жол ж алгасын бастадым. ЕЛ ДАУЫСЫ Бейб1т куп петкен эсем балбыраган, Ы сты д-ад бауырыщдай op6ip адам. Жаныщды жадыратып жылытады Жанары ж ас жарыцныц жаудыраган. Бейб1т куп н еткен м увш а с э у л е тп едо, Таусылмас тацгажайып дэулет бердь 0aiMia жардыраты п ж ещ с еттш, 0м1ршец ой ж ем ш н — д аулы еткенд1. Bie болдьщ бац-тещзде жузетш де, Bis турмыз жопе сопыц куэетшде, Б)'з суйген бейбипплш куй ш тыцдап Цаншама жомарт жаз бен куз етуде. Ж ард е т и сан гасырлыд дырсы д арыан,- Тецкердш тыщ даланы тусыраЕан. Жайщалтып е п н ектш, дала орнаттыд, Жасарды жапап байгус су сураган. Тасы мас дайрат щалай кеш е к уш ,— А дталды асщащ айдыщ ер ceBiMi: Салют бон социалистш топыращтан Аспанга шыдты самгап Ж ер cepiri. Толщындап 6iTiK ырыс даламызда, Миллиард келдш алып, аламыз да! Сом бш ек, батыр щолдыц icKepniriH М ура гып далдыра мыз баламызга. Ш алды тдан ш ат ош р д щ кещ агысын, Жетеда тасырларга ер дабысы. ConapFa — озык, ойFa, шебер долга Арналды 6yriBri кун ел дауысы!
Ж асты д шак, еткен кец банда Келдом до кузде сагынып, Отырдым аулад бейуадта, Отырдым узад жабыгып. Таны с 6ip терек турды алда, Kopinin ы стыд K03iMe. Жетектеп сонау жылдарга, 8iteTTi м е т eai де. Дел, осы ерек, осы бад, Kyaci кештщ кешпеген. Жанары дыздыд жасаурап, — «Жацылдыц, жаным, хош!» деген... Ш аттыгы шалдар 6ip шадты Сынламай кетт!м, сезбедам, KiHocie тамган буршадты Kem irin к е л т 1здед1М. Келд^м де таныс кец бадда, KeKTeMin кузде сагынып, Отырдым жалгыз бейуадта, Отырдым узад жабыгып. Алматы Keri ап-ашыд, Кэд1м п кектем кун едь Сэнше соныц жарасып, Жардылдап OMip куледй Кутпегон кезде кенеттен Цапгады туман даланы. Жасырыиып далса жол еткен, К,арайып алдыц барады. Царасац eiifli 6ip кезде, К,айтадан туман арылган... К ейш ап, кулер шезде, Айнымас кей кун арудан.
Келд! кектем ертерек Ллматыга асырыс. Т у е й таудан ентелеп, А са у тол к,ып тасыгыш. Kepi торек дашапгы Суды жутып, гул жарып, Д ур ешкшш жасарды, К уннен ыстыц нурды алып. Жылда солай бур;ц ашар Ш угылалы ол кектемде. Цария солай 6ip жасар Немересш опкенде. Ж аным-ау, жатып алдыц т у к хабарсыз, К ундерщ еткеш ме т ш й алацсыз! Сенпш ем журег1не дыз далдаштыц, Ж 1й т ем жадсылыцты куткен ацсыз. Epiitcia ендц мше, алацдадым, Кецьчге 6ip тыныштьщ таба алмадым. Цинадыц, динай бердщ , диналдым мен, К,алаиша дапияда тары алдандым?! Япырай, еткен1м бе алданып-ад, Амалсыз дарая ма армапым ад. Нелштен жатып алдыц тук хабарсыз, Махаббат мерт болды гой тацда дулап. Cipa, сен алмадыц ба еске м е т ?! Суырылып ж урек содан сескенед1. Сенсе де, сескенсе де суйген адын Ж ырында ceni м эцп ескередЛ Сен келгенде — кетерш п кецинм, Сен кеткенде — егейсда eMipiM.
Сеи келгенде — олец болып теплдш , Сен кеткенде — сынбаганмен сегшдш. Сен келгенде — ж ас болдым да дуандым, Сен кеткенде — дарт болдым да дуардым. Тары келсец — тары жайнап шыгармын, Тагы кетсец — турмас болып дулармын. Шырайыц иеткен нур еда, Шуагын теккен жаныма, Агацныц албырт ж урен Тулап 6ip кетт1 тары да. Бейкуна балгып дидарыц, Tycipfli менщ емме Жарымныц жастыд жылдарын Жардылдан еткен теЫмде... Жабыгын журген шагымда, Ж ард eTin сенен хат келдд Жылуын дуйып жаныма Жаныцды 6ipre ап келдй Сагынын жургем сезрмдд Сатынып сен де айтыпсыц. Жалыны болтан сез1мда Ж ур еп дургыр даита удсын! Асылым оз1ц екенсщ, Алыста ж урш шын бидам, Асылы болып кетерсщ Азтантай рапа румырдыд. KyTepi жалрыз сен дермш, Кецйпм леззет тшесе, Х ат емес, езщ келгенщ Жадсы еда-ay маран мыц есе.
АТЫЦНАН АИНАЛАЙЬШ, ТУРАН ОТАН! Ж оцшылыц, А сан ата-ау, нецд1 аяды, Желдарш жапа шоктщ желмаяны. Сондагы езщ кергеп куйыз елке Бугш д е емес елыз жер баягы. Куп келд! «Цу тагдыр-ау!» депзбегеп, Жасадык, ж еруйыцты сен 1здеген. Табьшды таусылмайтын бацытымыз, блш енд! бармак, емес, тещзбенен. «Суы да, нуы да жок, бул тусца eni Ел доыбас» деп едщ сен Туркстанды. Сол жерде цуатты eMip еркен жайып, Думыныц денге толды цыртыстары. У ш барып, уш цайтып ец Маццыстаура, Мыцрырган онда K,a3ip мал цыстауда. «Алды кед, арты тап-тар Цараталды» Беледш 6i3 eaiMia туцрыш бауга. Сен бугш араласац Аспараны, Керер ец жаца турмыс, ж ас цаланы. Басына эр талыныц жем1с ескен Ж еп су — жер сеул еп астаналы. Ж асалды, айтып-айтпай, А сан ата, Жеруйык, сен iafleren шаш агарта, Цызыгып келгендерге жайды кушак, Сулу Сыр, жайсац Жайыц, жап-жас Арца, Б ул м евщ ез Отаным — шалцар жер1м, ¥лым ын уланасыр байтак, елдщ. Алдында бар элемшц мацтаньпнпен К елед! цайта-цайта айта 6epriM.
ЕК1НШ1 Б0Л1М ДАСТАНДЛР * Oumcyip метц уойынга тыууан жоу тасым, A if адал жаны.н—цорганым api жаутасым. Арманым—журск адамды cyuin тоутасын! Ломаным—сл/'м улым дсп сопда жоктагынI
СЫРЛЛСУ 193 Жайыгым! Жарыгым! Жацыным! Оралым!— Отаным! 0 р елin! Мои до 6ip озщшц адыныц! Мои де 6ip озщшц еренщ! Мен дары eaine арпарам Жастыгым жалынын, дарынып. Сои дагы жаныма лаулаган Шабыттыц оты бои дарыдыц. Тоцанша толгандым торщде, Цасымша цойныцда цулшындыи. Cenfleri oMipmou op унте Y h цосцаи, сырласцан жыршыцмып. Ж урдш де езщнен ой угып, BipiMfli банытып, ж уз цылдым. Лк, маржап суыца шомылып, Лрцамды цумыца цыздырдым. Bip цызыц болды жар, жолдасым. Ол — мсшц жоко 6ip олещм... Bapiiytf суйемш, олла, шын, Кормесем, сагыпып елемш... Келемш, озоид1 жаралап, Коаем1н кошенщ куллш н. Жап-жасыл жас бацты аралап, Керемш ескертшш 6ip Mycin. М»м6ето».
Encoci Tin-тш боп жаралтан Буйра main ж ш т т ур балауса. Кезд! утар теа н е дадалтая Цызыл Т у ордеш алауша. Ж ып-жылы ж анары, дидары Шырайлы шуадтай кектемп. Сонау 6ip сурапыл жылдары Жанынан ол журтда от бердь Сол отпен дулты нтдап дауымды Б ул б1зщц Ф урм анов болатын. Горькийшс бурдантдан дауылды Efli ол — жазушы, ол — адын. Ертерек етсе де олпрден, Мен Tipi адамдай сез1нем. Туыстыд, тым ыстыд кещлмен Сырласа бастаймын ез1мен. О, адын, сатан да, маган да А я н той, отю р ой, Ж ыр ектем. А й тдан сез, ж адсы ма, жаман ба, Атдан од ететш журектен. Сондыдтан дару мен даламды Цашаида сен датар устадыц. Д остары д сезщ нсп нэр алды, Сезщ нен сескенда душпаныц. Достарыд — жумысшы, шаруа, Цастарыд — помещик, буржуа. Б1реулер тодты дда зэру да, Bipeynep рабайсыз тым жуан. Кердод сен жудеткен таламды Обасын озбырлыд жэб1рдад. К ордщ сен м усэш р адамды Бейне егей улындай тецтрдщ.
Ойландыд, толгандыц ертерек Ж ургенде-ад Иванов жершде. Сол жерде остщ сен еркелеп, Сол жердо тутанды кегщ де. (Тегшде табигат 6epin ед Жаныда жандары нэзштш. Даталдау болдыд-ау Ko6ipeK, К ун солай, жод сенде жазыд т у к ) . Туган жер т э ги гой адамга, Сагындыц жургепде, Жатдапда. Еске алдыц манданта барарда, Еске алдыц майданнан дайтданда. Жадывда жатты гой Иванов, Шын жадсы кореец де Оралды. Суйсед де Шаганды иба гып, 0з суы д ойыца оралды... Ия, сен ертерек туешдщ Шмге жау, шмге ж ад болмадты. Арнайтын арынды куппщц Алдыцда айнымас жол жатты. Сол жолда жавып ед лапылдап, Мадсутда берше жан салып. Сот сайын жардын кун жардылдап, Дуандыд жырыдмен дарсы алын. Сол жолда достарыд коп едк Фрунзе, Чапаев, Куйбышев... Бвр1дд1 6ip уран жебеда, Bopinfli 6ip жардын нур цушьш. Лоыиндш идея, шындыд — ол, Ол дазад дырларын ол м н ти ... Ол кодей табынан жыйды дол, Ол Жайыд успне ту тши. Далыц дол — сан улГгыд сацлагы Дарамай жауган од — боранга,
Ж ансын деп азаттык, арманы, ¥мтьмды у ралап ОралЕа. Ж ентек боп жер к,ушты сум Колчак Итаршы кулы eqi жат елдщ. Тунекй турген сен кун кусан, Оралга бостандык экелдщ. Дарсы алды ту устап, гул устап, Ж ас кала сен суйген, мен суйген. К еудесш кере 6ip тыныстап, TipinTTi и р л ш н мелшиген. K y H i-тун ¥ л ы Ильич ойлаган Дорш ауда дин алгаи Оралды. Ер елдщ qceqicri тойлаган Хабарын есггш, Куанды. О акын, улы icTe, куресте Кен болды досыц мен cepiriq. Алдыц сен ардадтап кш еске, Кездеспей калганда кемд(-куп. Егер де е р л т н ecriceq. Ерекше шаттана маздадыц. Егер де ел1мш ecTiceq, EciqueH айрыла жаздадыд. Чапаймен коштасар мезетте B ip туган бауырдай дпмап eq. брт толып кеткендей езекке, 03iqqi елгенше динаu eq. Bip куш тым суык хабарга Ж Ypeгiq сыздана турппкть Оты ешш калгандай жанар да, Тумантып, канды жас ыршытты. «Чапаев елш ть..» дегенге, Еш сенгщ келмеда, сенбедед.
Амалсыз шырмалып шеменге, «Найран дос, о дайран epl»— дедщ. Енпплес eri3 ед екеущ Реполюция-анага. Сездщ-ау д аар е т но екешн, Сыцарыц ушырап дазага. Кетпед1 кезщ ш ц алдынан Жалыннан жаралган бул тул1 а. Дос ещ агынан жарылган, Кулк1 опнап туратыи муртында. Жанары жылылыд дуятын, Риясыз дараса Kicire. Ж ан efli сынса — морт сыпатын, Ештеце букпейтш iiuino. Ел десе, ещреген ер e;;i, Оттан да, Судан да таймаган... Ерте-кеш елестей беред! Сол бейне жалын боп жайпаган. Над жанды жерше журектщ Байланып далса да курсш кеп, Сен оны сершле жыр еттщ, Болашад урпадтар 6i.ncin доп. Мен муны Чапайга арналган Ец дыыбат ескертшш дор од1м. Осындай достыдта бар ма арман Мадтапыш тутатып ер eniii. О, адып, шокпедщ дусадан, Шыпыдтыц шындыд поп бпд 1здеп. Коммуиа куш од1 нысанац, Ал oain жаршысы тор1зд1 оц. Сол Жардын Ертецшд дусы боп, Алдыд сен А латау бшНн.
Большевик дертрдщ мысы бои, Бастыц сен байлардыд иыгын.. Алматы даласы о кунде K,aaipri кершнде емес-ii. Цортык, уй дарайтыы OMipre У щ лш эйнектен немеем. Kemeci тар efli туннельдей, Бурдаган борпылдад шацдагы. Туманмен тумшалап тугелдей, ЦаЬарын тегетш тау-дагы. Кергеныц бэрш сен кезщмен, Keprencin елш де, жерш де. Туыстыд, тым ыстыд сез1ммен, Ж урегщ толдыган сенщ де. Жанбады Верныйдыд жарыгы, Тунерген тун-тунек доршап ап. Эр орам, эр уйде зар yHi Сыцсыды cyueKTi боршалап. Ж атты эке, ж ас дазад, дансырап, Сабатап ад казак аяусыз. Жылады нересте нан сурап, Ж ас токи жан ана амалсыз... Ah ургап эйелдщ зарына Цамыдтыц сен-даты, Kyfifli арыц. Сол сэтте алтансыц жадыца Анадныц аяулы дидарын. ...Жодсыд сен, анашым, жодсыд сен, б з щ ед багым да, барым да. Темпешш болып тек жатсыц сен Бадшалы сарайдыц жанында. Анашым, мен сатан барармын, Цаб1рще басымды иермш. Топыратыдды Tiaepnen суйермш, Даланыц гулше белермш.
