ПИрюн-ай, элемдеп адам бгосен Осындай шын туы сдан болар ма ед1?! ЖОМAPT ВеКЕНБАЕВ ЕСКЕРТК1Ш1НЕ Алатаудай асдар ойлы шоц дыргыз, Келд1м уны з ескерттпй д дасына. 0зщ талай жырга досдан додыр куз Жапырагын тегш жатыр тасына. Толдын-толдын дара буйра шашыда Цалдып келш еппен олар довады. Табигатыд сонда ceHin басыцнан Сыпаны 6ip сппагандай болады... Жомарт едщ, жомарт бопсыд жырга да, 6ы1рще етш сщ зор ж ук артып. Царагайлы сулу дала, гул дала Мадтанышпен еым1цд1 ж ур айтып. блмес атыд журектерде далды да Ескерткшпц астапада тур мэдгь Талай адын келер сеш ц алдыца Одыгалы дилы-дилы жырларды. Келш турмын м1не 6yriH мен-дагы Алматыпыд ершн оскен баласы. Айтдызбай-ад тумнерсщ сен-дагы — Менщ жырым сешц жырыд жалгасы. Tincia-yHcia турмын датып солдатша 031Д талай еткен осы жерщде. 0лед болып талай ceni толгантса, Толгантты гой ж ас жапымды мешц де. Олай болса байтад елд1 осы 6ip EKoyMia де 6ipp,ew суйгеп екен&з. Олай болса кедййнщ хошы 6ip Агайып боп аталмаппыз бекер 6ia. ЖАЛЬШ Алдымнан самсап кершд1 Кумбезд! кшец шатырлар.
Кетерш турды кепмда Ж арьщ цып т у н п жарцылдар. Ofirini завод бул альш 0ai 6ip дала Tapiafli. (Сымынан саулай нур агып, Саулесш жырга тамызды). Найзагай жасап жатцандай Осынау заул in заводта,— Адамдар журд! жасцапбай, Апцасып как от, ац отца. Балциды шойын, кек тем!р Сумацдап агып жыланша, ¥шцыны кетпес текке цур, Д уат цып Отан 6ip алса. Сондыцтан оттар лаулайды, Суымай 6ip сэт арыны. Жанбайды-ау, б1рац, жанбайды, Ж оц болса ж урек жалыпы. БОЛАТШЫ Ж ичт керд1м журген жалын iш!иде 0ai де 6ip жалын атцап кушшде. От цудайы осы ма деп ойладым, Дайран цалып цуд1ретт1 тш ш ге . Ж айнасын деп нурлы кепи, ац тацы, Кок цурышты кунде цуйып жатцапы. Даймыцпайды урлесе де opmirin Алып пештен алпыс шшде аптабы. ¥рымтал 6ip жалгыз сэтте цас-цагым Ол цуяды асыл болат дастанын. Сол дастанныц ep6ip жолы, op ceai Котеред! туран Отан аспанын. Кегертед1 бейбй нурлы oiuipfli, Ш алцытады шат-шадыман кецшдо.
Сондыцтан да оныц дацк,ы цашанда Барлыц тшде елец больга ершда... Ж т т керд1м ж урген отты жалында, 0ai де 6ip оттай жантан шатында. Темендер ме туган Отан мереш Tan осындай болат жандар барында! 1812 Бадана коз ак, сауытты цас батыр, Kepi Сена жагасында таста тур. KyMic цынды цайцы цылыш жанында, К ен тер Ы емен садац царында. А к, боз аттыц алып болат сулыгын, Мелдар суга 6ip цандырып тур бупн. Б угш тана ш е п т -а у белд! eKeyi, Б у п н тана сагындырды-ау мекеш. Цашан ж т т аттангалы ауылдан, Цашан тулпар тер теккел! сауырдан! Цилы-цилы кущи бастан еткердо, Тастап артца кеп журт, кеп жол, кеп белд!. Ол ажалдан еш айбына б1лмед1 Сонау цанды Бородино кундерь Журд1 айцаста 6ip атызып, 6ip желе, Цылыш ойнап, зуылдады сур жебе. Ол циналды Москваныц ертше, Ол цуанды Кутузовтыц cepTiHe. Жауды керсе — жалындады дэу1рлеп, Наполеон атапты оны «Тещр!» деп.
Епд1, м1ве, албырт дазад, жас батыр Kepi Сена жагасында таста тур. Ол доргады орыс елш, ез елш, Епзшдей Ед1л, Жайык, озенш. ¥зак, жолы ер жещспен тынды адыр, Тур Парижде ресейлш 6ip батыр! Kepi Берлин, рейхстаг басында, Желб1реген дызыл тудьщ дасында Тур 6ip ж т т додыр ж уз! тотыддан Тулгадай бои жпырмасыншы гасырга. Тыныс 6epin дуниеге азалы Турды жШт, турды совет дазагы. К еп жыл e n i- a y ол шыддалы ауылдан Арылсын деп адамзаттьщ азабы. Не кермеда ол? Адам данып ол корда, К ара шаштьщ агаргапын ол кердд Ж ас себид1 найза ушына шанышып, Ж ендеттердщ жан алганын ол кордь Не кормед1 ол? 0ртке Kipfli, суды асты, Евронаныц мудыменен муддасты. Ендд MiHe, дуандырып тур бугш Элемдеп еке-шеше, дурдасты. Ол зкелд1 Европага бостандыд, Адамдарды 6ip-6ipiHe дос-жар гып. Ол екелд1 жарлыларга жадсылыд, Ж урмесш деп жор устшде бос дадгып. Ж ас дидарын куйд1рсе де кун шалып, Маддайына ia туссе де муд шагьш, Ол бадытты, ол мешрлд ол бугш Фадшзмд1 табанына тур салып. Я
Бар галамда бак,ыт кез1 буркады, Барлык, адам бак,ыт енш шыркады. Каран соган тур Берлинде сонау жыл Парпжд1 алган карт казактыц урпагы. Купил кек, алые аспав сырларын Ашып жатыр менщ улы жылдарым. Асыл ойлар Кремльден нур шашып, Ж айдалады комм унист^ гул багым. Ц иял жетпес дияларга ж ет К ел1м, Мен де бейбК ецбек атты ш ептетн . Бул KyfiiMfli бузам дейтш ж а у болса, B ip царасын карт тарих 6eTTepiH. Саясында кун достык,тыц аялы Орыс, казак алга кулаш жаяды. Bi3 баратын комм униста бншке Кеш л болмак ею ел ем1рбаяны. б ттш 6ipre ыстык пенен суыктан, Аетьщ 6ipre алые пенен жуьщтан. Ата-баба енегесш осынау Мен де м еди умытпаймын, умытпан! АВЗАЛ АУРУХАНА АЛДЫНДА Толассыз несер, жер лас, Барады бойга сыз oiin. Тоцсам да т ш п мен рас, К ек yfifli турмын кузетш. Айтар ма ем к у й т сырды кур, Ж ылауык олед жазар ма ем?1 Сол уйде сэби 6ip гумыр Алысып жатыр ажалмен. 0мЦ>дщ жалгыз cenreHi — flepirep колы шипалы.
Бимэ.там т м н щ жецбеп, Бамэгам узак уйцы ель.. Толассыз несер жацагы, Ашылар емес тунек кун. Басылар емес жаралы Секем1 сорлы ж урекиц. Дарйер колы тынымсыз Ж аткандай меш тшгшеп, Тьщырши берем т ук yHcis, TeaipeK соцын б ы т м кеп... Дабарын ашып шырт туйген, К ун K e n i кенет балбырап. flapirep баяу шьщты уйден, Мен бардым жакын жаудырап. Ж узшен сонда шаршагап Сешмд1 KepfliM самсаран, 0Mipfli KepfliM адсаран, 0л1мда керд!м каусаган! КАМКОР кыз Дан цатер нартда кеп тендд Bi.TMefli сонда кыз тыным. Кез шмей кейде еткерд1 Дабагы салкын куз TyHiH. Б уи н де отыр ол ояу, Жарымы тунн1д ауран шак Жанында iari со каяу, Б1тердей адам са у калса-ак. Наукастыц барып шршгш, Ацдиды ep6ip кимылын. TyciHin yncia ым-тшн, Таниды жазбай буйрырын. А узы на тосып суды алып, Ем жасап еппен журедь Тынпшса сыркат — нурланып, Диналса — 6ipre жудедь..
MetipiH сейтш теки удай, Жазылды дарттыц жарасы... Кутетш шыгар тек булай Баласын рана анасы. К1ПД1К ШЕШЕ 0Mipre кол/ц 6ip бебек, Айдайын салып, «тулданып». А куш ер жайнай ж ур белен, Ж ас ана жатыр нурланып. Мешрбан кшдак шешенщ Koniri долы мамыдтай; Сабид1 сылап неше кун, Ж убата бшда жалыдпай. Туцрышын суйген анага Т,-шмш талмай удтырды. Келгенде шшдеханага, Дурмет тутып журт турды. Тер дайын, келсе арага Адамныц осы абзалы.— Дуанар туран балага Алдымен сопыц ад жаны. АМАНКЕЛД1 ЕСКЕРТК1Ш1НЕ А дсап кещл келгешмде Астанага алыстан, MeHi дарсы ап елмен 6ipre Турды таудай таныс жан. Турды батыр Аманкелдд Аргымагы арындап. Ж урт селемш ала берда Ynci3 рапа дабылдап. Дыран кезбен елш шолып, Бадыт багын турды ойлап. Кунде онымен 6ipre болып, Тойын 6ipre ж ур тойлап. 55
Нелер урпад келгешнде Mine, осылай алыстан, Алматыда елмен 6ipro Царсы алады таныс жан. ЦЫДЫРТАР ЭЛ1-АЦ НУРЛЫ АСПАН Жацалыд: жещс Тарады байтад элемге, Даналыд, ер ic Естйвд бугш эр елге. Дуние тугел тацданып тынып далыпты Советт1к елге космостан келген сэлемге. Аспанга бугш миллион коздер дадалган, Арналган соган адамга бйкен ад арман, Шарлап ж ур KOKTi, самгап ж ур кеме кед дурыш Кемедгер ойдан, керемет долдан жаралган. К ок дурыш кеме д ад жарып туйыд тылсымды, Асады алга, ашады жуыбад мыц сырды. Ашады солай epniitTiri; ж аца 6ip бетш, Шецед! солай тарихи тагы 6ip сынды. Кемеден кенет шыдты да ж М т гарышта, Отапныд даддын кетерда бита алысда. Enini3 ершп шыдты озып осы ж т т т е й Дэл ею дуние бэсекелескеп жарыста. Жацалыд, ж ещ с дабылы ж е тй ор елге, Суйшдо достар, к у т щ д дастар элемде. ¥йыды галам космостан келген сэлемге, Жугшдо KOKTi жедет1п б1здщ дэлелге! Рас, 6is ертед Шолпапга, А й га барамыз, Адидат болмад атадан далган бар адыз. Цушагын жайып дыдыртар элЬад нурлы аспан К ед жатдан бейне eeiMie туган даламыз. ЭРШ ТЕРУШ1 ЦЫЗ Кыз отыр Tepin-Tiain доргасынды, Бар ойын тек сол альта дойган сынды.
BipaK, ол емес Kopi ажал огы Жыгатын жарты жолда жолдасыцды. Дыз отыр Tepin бейбгг орштердо, Ж анына содан шымыр шабыт келдь Куйылган дарапайым сездерменен ByriHri б т к 0»iip дэрштелдь ...Маржандай дэнге 6erin турган алап, !Койшы тур садшы кезбен дырда дарап. Цазылып дан тамырдай дыруар канал, KeTinTi румыр бере думды аралап. Жырлапты адын ойлы заыандасын Рарыштыц дайтдан тауып ж аца арнасын Болыпты Бейбишийк Конгреы Цатердеп доргау уш ш адам басын... Осынау коп жадсылыд, мол дызыдты Алдымен opin терген сол дыз удты. Сондыдтан дарапайым доргасынга ол Кецш дщ кулл1 дусы н допгызыпты. Осынау едбеккер дыз onepi у л п Жанымныц терш е 03iH торо дылды. Бшед1 ол жацалыдты менен бурын, Одиды менен бурын елецшдь Е М 0ЛЕЦ Б13 TYPPAH ЖАД B ia турган жадты бш етш Kici К ИЗ1 дебда, Бшмейин Kici: «Ол дайда?» деп кеп iaflefifli. Ce6e6i бул жер дулазып бурын жататын, Келсе де коктем, келсе де жаз бен куз мешп. Кешетш ед1 боз жусан гана TipminiK, Туратын ед1 эр жерде бойдад 6ip шыбыд. Солатын efli тершмей коктем ryn i де, Куйеуге тимей дартайран дыздай курсшш. Едэу1р едЁ-ау Алматыменен арасы, 1 Аялдап барып аттаиар еда далашы. Дааад жер шаруашылыгы институты. 57
Б угш п Kepici квщл/й KopiM кетерш, Цыбыцды бшер секшда сулу даяшы. Сыбырлап, ойнап турады желмен жас парны, Жалтырап, жайнап жатады кеше асфальты. Келбейда корбез Кврмеы тауга жантайып, Керемет деуден жод оныц эсте басда аты. Баз 6ipey осы 6i3 тургап жадты КИЗ дейдо, Баз 6ipey епдо КИЗ емес, сулу дыз дейдь Ce6e6i бул ж ад дулпырып кунде жатады, Келсв де квктем, келсе де жаз бен куз мейл1. Б13 TVPFAH УЙ Звул!м сарай сеюлда Bi3 турган уй торт дабат. Алмай дойыас еркщда, Царамауга жод тагат. Ол уйткеш атанрап «Жазушылар уш» деп. Содап талай от арман ¥шып жатыр дуршдеп. Допбасып деп еппамнщ К едш н е муц-даяу, Уш ж уз алпыс бес туншц Бэршде де бул ояу... Журен болып сейлейтш Уйлер аз-ау муншалыд. Шамы тунде сенбейтш Эр терезе — 6ip шабыт. ЭНШ1 Домбырасын долга алып, Энпп твпеп женелдь Тыддай берд1м толгапып, Ерши шыддан елецдь
Кейде сыбыр даддандай Hfi6eK шалгып, гул Tipi. Кейде атойлап жатдандай Атыраудыц KypKipi. Толдып-сыргып агатын Табанталдыц т ан бар. Садд-садд eTin далатын Цырап б у р и т yn i бар... Ееплгепдей кейде 6ip Болады осы дауысы. KeKiperiM бейне 6ip Ж ацгырыддап т а у inri. К0П ДОИ ОНЬЩ УРПАЦТАРЫ «Канышда далай бггкен дарыс маддай», Дойтугын адам едо-ау арыстандай. Суйсш ш журупп едж сол ул ан 6is, Бар халыд арда тутар арыс бардай. Кенеттен ествдш те ел дайгысын, Болды гой дабыргамыз дайысдандай. 8н шырдап ж урупц едо-ау араыызда, Ж айнатып ед 6epexin дала, дузга. Оныц 6ip донып кеткен дыраттары, Цалатын айналып тек даламызга. Соны айтып, солд-солд етш ж урепш з, бксш -ад ешшшпен даламыз ба?1 Жод, болмас, кеп дой оныц урпадтары, ¥рпадпен ж уре бермек шырдап тары. Атагын айтар меди ацыз e iin. Адамныд экеп оган гул тадданы. Заманныд дудоретЬау ата дазад блмейтш Каныш сынды ул тапданы!
СЭТ САЙЫН C0KEH ЖЫРЫ САЩЫЛДАЙДЫ блецнщ ершеленген от кемешн, Дарига-ай, биипшн той кептен кешн. Kineni меп емесшн 6ipaK, отан, Kinaai болгандарта окпелеймш! Солардыд мурады ма, думары ма,— Адынды дамады OMip туманына. Сонда да Сэкен аты жасырынып деп, Ж етепн enic-eMic дулагыма. Алдымда жатыр евда жыр, дастаны — Адамныд сырластары, муцдастары. Сезш нщ самсап ушып аддулары, Кедш дщ кумб1р д эры п кулд1 аспаны. Жыр гой бул 1здесем де таппай келгед, Бэйгкйн далыд дауым шаппай берген.— Апыр-ай, осы енерд1 далай двгав, Цусты да ж ургев везде атдай ыергев?! Мезгигаз дыс келштВау азыдагав, Айырып асыл тувба дазынамнан. Совы ойлап осы Kyai ешнем1н, бшнеы елед уппн жазылмагав... Болса да кездев таса кепке дешд, Ж азтаны ерп1еленгед ертке бешм. Сет сайыд Сэкен жыры саддылдайды KeTepin адын атты ж урт мерешн! УКРАИНДЬЩ Ж1Г1ТТЩ ОЙЫ Цушатын жайды Цостанай, Ц ушадтан далай бас тартам?! Табылды тату дос талай, Жайылды жомарт дастархан. KipeMiH ерши ер уйге, B epi де TepiH вусдайды.
¥цсаймын балгын сэбиге, Экеме эр карт удсайды. Аджардын жецге долынан Цазады дою шай да алдым. Тобылы тынбай гулаган Тецдей екен Айдардыц. 6з1мнщ тугаи каламдай Керщда маран осы жер. Болмасын туган ол далай, Адамы туган болса егер. ПАЦ ДАЛА Батсайы шапан — кегалы, Дала 6ip кербез, дала пац. Шымырлап келдер догалы, Ш ут р л е п жатыр балапан. Цалады суйш самалды, ЗКаца ескен гул де, ж ас тал да. Цадайды жасыл жанарды Шалкалап жазык аспанга. Боны 6ip балдын бусанып, Адсайды ол долын адамныц. Сол будан квз1м тур шалып, Бидайлы керш н даламныц. КЕТКЕНЖОД АДАМ ECECI Шртида купн1ц дабагы, Келгеш-ау жетш ерте куз. Салкындау тартып самалы, Саргайып дапты олкелпз. Алы сда женен барады Аспандап дустыц Ti36eri. Ция алмай кейде донады Кдмысты келге дуздеп.
Сиреген орман судырап, Тегед! тынбай жапырад. Жабырдап б й п ну дурад, Жаыбастап жергс жатып ап. Сонда да бул куз — ерке куз, Сонда да бул куз — сади куз. Толдыды дэннен ен тещз, Тещздо кешш шалдимыз. Жеткенмен Kyei ещрдщ, Кеткен жод адам ececi. Нурьша кектем онардщ Тунып тур ырыс Kececi. ЖОЛ ¥ЗАЦ Келшш н 6ipas жерге ещц, Кешнде талай жол далды. 0rinniH жазыд, белевдц, 0 п п п ш сайды, орларды. Царасам артда бурылып: K eiinn in кейде ж упрш , Жатыппын кейде жыгылып, Цалыппын кейде cypimn. Эйтеу1р осы туыырда Кермепшн сылбыр аяцдап; «Ce6e6i бар,— деп,— муныц да», Турмаппын босда аялдап. Артымда сондай жол далды, Алдымда жол бар т а г а узад. Соны да етсем болтаны Аядцы бшмей жалгаз-ак. СЫР 0туд е OMipiM шел1ркеп, Ж узш е дарап эр дыздыд; Сол жан ба, элде мен бе уркек?— SflTeyip aaip жалгазбын.
¥замай eidp жолында Кездесер тацы атса екен. Жольпсдан шадта оныц да, Ж ур е п Д1рш дадса екен! KYHBAFbIC Асып таудан куйылса тац арайы, Бас котер1п сардалпадты кунбагыс, Тынбай, талмай думарланып дарайды Ж ардыраган шугылалы кунге алые. Сеулом, саган мен де солай кез ткем , Кез ткем ш жаным жыргай лебщнен. Нурыц дуй да, «Кунбагысым» депп сен, «Bip мен уш ш езщ кунещ!» д е т и мен. Ж асыру ж т т ici ме,— MiHesiM рас туйыдтау. Сонда да сети; тусще KipepMiH болып биш тау. Ж эй емес, таумын оты мол, Т утан а койса басылмас. Кез1мнен соны одыр бол, Кез байгус тук те жасырмас. Б1ЛМЕД1М Жаныца ж ас шагымда-ад жадын бардым, BipaK та бакыт бол деп шадырмадым. Ер ж етпм , ceni !адед1м, таба алмадым, Цайтешн капы далдым, капы калдым. K iro ai 6ip eaiMMiH е ш тш к е, Айтпадым армап сез де, отЫ ш те. Абайсыз аладгасар ацгалдыкпен СендордЬс сую щ нщ отын iniTe.
Барым деп, бадытым деп со дыз м е т ц . Цайтешн таба алмадым, таба алмадым, Bipai^ та KyflepiMfli жод у з ге т м . Арада айлар e rri, жылдар erri, Ceni ойлап журепмд1 муц-зар епть Жет1 рет дадап келген дыстар KeTin, Жетг рет кектем кулш , дырлар кепи. Коципме сол кектем де дуыпты ызгар, Жанымда содан далган к у й п т i3 бар. EcTinfli жещл аяд желден бурын,— Болыпсыц сен 6ipeyre с у й н т жар... Ж аныца ж ас шагымда-ак, жадын бардым, Б1рад та бадыт бол деп шадырмадым, Ер ж етш с е т 1здеп ем, кеш 1здепшп, Цайтешн дапы далдым, дапы далдым. Мен туыппын адпандатдан боранда, Ю м бшо/и бэлмм элде содан ба, А ла дуйы н MineeiM бар ашулы, Дапел1мде басылам ба, болам ба?! 0СТ1М еркш ад боранмен алысып, Балалыгым беттерше дар ысып. А с а у тайды алгаш устап м1нгенде-ад, А с а у желмен кете берд]'м жарысып. Сол бет1ммен OMipine eHin ем, Тыныштыгыц бузылды 6ip MeniMen. К у ш п еда гой мендеп зор махаббат, Цуат алдьщ оз!д соныц лебшен. Суйе алмадыд кей ашуды Kemipe, К,оштас кулш , дамыгасыц Hecine. Бурд-сард еткен ад боранды кун болса, Алгайсыц тек сонда м е т есще. Цоштасып сен алысда аттангалы, Ол рас, менен ж ш хат бармады.
Жавбайын д егетм ж од — жасырмайын,— Сагына туссш дед!м ш ат хабарды. Сешмен соган мен де тездам 6ipre, У д еда сагынышым ез!мнщ де. Кетпей 6ip кез алдымнан жардын бейнец, Е а м е келд! жылы ceain; кунде. Ш ат кулшд кулюсшдей ж ас баланыц, Диыла дагып далган дас-дабаныд,— Борш де дайта-дайта ойыма алып, Жадымнан жалгыз сэтке тастамадым. Сеш д де сезд1м солай боларыцды, Дуантты , динамады ол арымды. Bip мезет махаббатым буырданып, бл ед н щ жаным толы жолы эеылды. Доштасып сен алысда аттапгалы, Сондыдтан менен ж ш хат бармады. Жазбайып дегетм жод — жасырмайын — Сагына Tyccin дед1м ш ат хабарды. КАРАкез Кул1мдеген дара кездер далалыд, К ен дарайсыд керген сайын дадалып. Дараганыд дандай ж адсы, дарагым, Дандай туны д сырта толы жанарыц! Ж анап M6Hi е тк е т д д е жымиып, Ж алт дараймын, коп дараймын диылып. К ул1мдеген дара кездер сузше, Ж аутаддатты-ау, ж аутаддатты-ау isme. Кул1мдеген дара кездер далалыд, Кодипдде жадсы 6ip ой бар анык. Сыр ашарда батылырад болайын, Дарай берпй, дарай берпй дадалып. Кешкпйк дала багында Кез1ккен кундер жадымда.
Ксшген кейб!р шагыцда ¥мытпа соны, жацылма. Коцшдщ ыптыд ыстыгы Жылытар сонда тары да. бипрдщ Keii6ip дыс куш Дарымас сонда жаныца! ДОШТАСАРДА Садылдап аяз тым датал Шымшиды 6eTTi тынымсыз. Турып дан едгк 6ip датар Ж уректер сойлеп, Tin унмз. — Ж1борпп, жаным, динама, Тоддым гой,— деда дыз маган. «Дайтсад дайт» деуге димаймын, «Хош» деген сезден дызганаы. — Тура тур 0лд тура тур, Садылдай берсш сары аяз, Сез бе екен осы сурапыл,— Душагы жардыд — жылы жаз. Мудышда Дастарданды жайдыц-дагы, Дызардыц сен кулшдеп: «Бузылады-ау шайдыц дэмй Сут жод болды бугш»— деп. Лйтпад едац ce6e6iH де, Айтдызбадым мен б1рад. Маган опыц кереп не, Дайтем соган тупжырап? Сэулем, соны алмашы ойга, Дурыс болды бггкет-ад: Д уя берпп дара шайга К е д т н д а суттен ад.
СОЩЛР Жолыцты дарсы алдымнан соцыр адам, Ш ешектен шырагынын, оты калган. Келед1 таягымен тьщылдатып К еш еш к е ц ш н е тоцып алган. Табады басар жерд1 таяк, ушы, Сол жэне жалгыз гана таянышы. Сондыдтан суйед1 оны, тастамайды, Болса да жолдыц жадын ия алысы... Ц айтесщ ж у р е т д а циыап, еркем, Бармашы мэцп-баци ойга бетон. Сол соцыр суйсе к,алай оз таягын, Meu ceui солай суш и, сыйлап отем. К етш п -ау ушып басыцнан Кок иабек ушкш орамал. Ж атырцап цалдым, жасырмап, Жатырцап цалдым, жок, амал. Эперш е;рм озщо О д е т суйген белим ден. Тегш то тартцан кез1цде, Суйсше саган сен;ци кеп. Еш -уш -ак рет салдыц да, Еш-уш-ai^ рет жольщтыц. Таннадым 1здеп бардым да, K epin цап бупн, торыцтым. К езщ е кешл Tycipin, Ж елкеден шашты диыпсыц. Ш уп-шубар жылан Tyci гьш, C u n -сыйда койлек кшпсщ. Тар балад шалбар бутында Ж ш т тур саган ыржыцдап. Ж утыц ба, элде дуты ц ба, Ол жагы маган 6ip жумбак,...
Ж атырдап далдым, жасырман, Ж атырдап далдым, ж ок, амал. KeTim i ушып басыднан К ек яйбек ушш л орамал. КОПТЕП КЕЙ1НГ1 КЕЗДЕСУ Керд1м сеш, селт етпедом 6ipaK, та, Бурынгыша туламады бойда дан. Цалганы ыа албырттыгым жырадта, Суыган ба cesiM ппркш ойпаган? Кердш сеш; есендесйм мен униз, Бурынрыша долыцды алып дыснадым. Келгеш ме сабырлылыд кедш из? Басылрап ба дуйынша алып-ушданым! KepfliM ceui; т у е й сонда жадыма Шын умыта жаздаганым оз1ддё ¥мытыппын келш уй щ жанына, «UlbiFap ма?» деп узад куткен кез1мдо. ¥зад, узад тургам рас сеш ойлап. Дэл мен уш ш алайда 6ip шыдпадыц. Бола алмадым не уйленген, не бойдад, К ен сендел;цм; езщ оны удпадыц... в т й жылдар; керд1м сеш , MiHe, ендо. Селт втпедам, елп етпедам б1рад та. Суытдам ба cesiM паршн дегендд ¥мытдам ба албырттыдты жырадта? ДЫЗРАЛДАЦ Жаратылыс бул гулд! Ж аратыпты дызга арнап. Содан болар румырлы Атанганы дызралдад. Куллырады ол дары Кектемсшд кушнде. Сэл нешшеец болтаны, Таба алмайсыд 6ipiti де.
Дызталдадда думартсац, Дер кезшде тере бш. Дыз дарадда думартсац, Д ер кезшде кере бш. Б1Р СУЯГЕНЩ МЬЩ АРТЬЩ Келд1 Mcuii; гаш ы ш м , Келд! менщ журегш. Ол теыме асылып, Мои ж узш ен суйемш. Алып-ушам албырап, Цумарымды тартады. Дара кез1 жаудырап, Цуантады жар тага. Айтты жаным:— А л угып. Коп суймепп думартып. К еп суйгепнен, сагынып Bip суйгошц мыц артьщ. Ж аетьщ шадтыц жардылдагап кундер1-ай, Кундершдей кецвдц 6ip тундерЬай, Цалдыцдар да жасыл терек тубшде, Естшмейд! е сп алдырган ундер-ай! Жаетьщ шадтыц тацга уласдан сауыгы-ай, Сауыгандай дайтпас дайсар тауым-ай, Цалдыцдар да долды булгап, дашыдтап, Ойьша алсам, елж1рейд1 бауыр-ай! Жастыд шадтыц асдадтатан арманы-ай, Арманыпдай эппад асем тацдары-ай!.. бтеецдер де, эр сэттердщ жанымда Ж адсы екоп-ау жыр бои уйып далгапы-ай1
Дуниеге келдо нызым шырьшдаган, Ж ат ед1 бул ащы ун бурын маган. Бшмеймш icyаидым ба, уялдым ба, EpiKcia ет ж урепм шымырлаган. Дол к,ысьш дуттыдтайды дурбыларыи, «Агыт — деп — агыл-тегш жыр булагын». Дызарып мэназ-униз кулемш мен, Туыидап коюректе дуртыр агын. MeHi эке дед! байтак, нала 6yriH, Кеушге уялап сол барады угым. Дуниеге келдо дагы нызым м е т ц , Дол булгап кете барды балалыгым. Кешюлш к,атты-к,атты басып адым, YiiiMe жеткешмше асыгамын. «Тез-тез!» деп шадыргандай болады юл Бесште былдырлаган ж ас улапым. К ун узын коцЬамнен ол кетпедп Шардурды эке жаны шелдеп теп. Агысып датты адымдап келем, Mine, Суюге ca6niMfli жергектеп. Суй/рм кеп мацдайынан душырланып, Жатыр ол нос уысын дысып алып. Шарынтап ушдейдй кул!мдейдй Толнымай эке кещл турсын нагып? Суйемш, нолыма алып кетеремш, О, сэби, неткен т э ги шекер едщ! Тыпшымай асыгамын тез ecnii деп, Келед1 жарнын жазда жетелепм. БАЛАМ ГУЛШАТЦА Жаным нызым, жан нызым, Жауназыным, жалбызым,
в ш рш ш ц ryniciq, Квщлшшц кутсщ , Семьямныц сэш ац, TipmriMHiq мзш сщ , Шаттырымныц esiciq, Ж ас гумырдыц кезющ, Барлыд вке суйетш «Саби» дегоп CG3iciq,— Жардылдашы, жайнашы, Тартынбашы, ойнашы, Гушдопп, сойлепи, «Суши» дошл, «суй» депп, «Кунго апарып кел» депп, «Айды окелш бер» депп, Мойныма коп асылпш, Цойныма коп тасынпгы, 0К0Д0П 03 кощл Bip биотоп далсыншы! АЛРЛПЩЫ М¥Ц Дызым Кэмшатда Цимаса да сзбиш GKiro откеп, Ана бупн айырды коюроктен. Туцгыш уайым осы екен адам жанын Туцгы ш рет ир1дей ж еп м еткон. Ж убана алмай норесто журд1 налып, Ш скелед! мамасын, суйда барып. BipT0-6ipTo басылды уы з дайры, Дербес OMip басталды KyniM дагып. Тусор талай диыпдыд басда да ол1, Алдында гой асуы, асдарлары... А на cy ri алгапщы муды болып Адамзаттьщ гумыры басталады.
Сагынып журмш, нэрестем, Сарындым кум!С кулкщ дь Кетпей до дойды-ау сэл естен Цылырыц сенщ суйтм до. Тыпьшдап басып, той турып, Ж у р г е т д KoeiM алдында. Кеудемдо сонда ай туъш, К ун шыдты ж айнан жанымда. Цайтданда кеште жумыстан 5Kyripe басып асыгып, Туруш ы ец тосып бурышта, Cyionii ом маудым басылып. Сарындым ещц со кущи, Сарындым ceni, нэрестем. Баурадыц мулде ойымды Кетпей де дойдыд сэл естен. Сагындым, жаным, б!рад та Сабырлыд етем жубанып: Элдилеп ceni жырадта Царт экем ж ур рой дуанып. ЭКЕ C63I Г ул экеп саран, дуантдам талай, Кэмшатым, Солардан ерек, есею ryni мына гул: Озщше енд1 eMippin; келер эр сэтш 0 згеше бадыт, езгеше шаттыд ура бш. Царсы алып, кутш тур, эне, сенщ алдыдда Адамзат тугел дасиет тутдан босага. А д тш ек айтып, жайнайды 6ipre жапыдда Экецдей дамдор, эрдашан устаз дос ага. Осы уйде бэрщ болып 6ip т э ту семья, Осы уйде тулеп, осы уйден данат дагасыд, Осы уйден бастап алынар алда не дня, Осы уйден жардын ертедге еркш барасыд.
Сол yniin oaiM асыга к ут и м бул кундо, «Цадамыр дутты басталсын, балам!» д еп м кеп, Ш ие, енд1 саган усындым осы жыр-гулдо, «Жайнасын гулдей балальщ шагыр сешд!» деп. ¥мытпа uipai\\, умытпа, жаным. Комшатым, Есейген сешр кушре тарту мына гул. Алдагы узад eMipjyp келер эр сэтш Аяулы Отан экелген бад деп уга бш! Цолыыда сэбн дызым, балапаным, Цызыдтап турмыз дарап дала тацын. Шыгыстан шашыраган алтын нурга Шомыпты б1зден бурын Алатауым. Шырдары шырдау кекте мунарлапган, Талабы болмаса, оган пш гар ма адам; Т а у менен тауды жецген талаптыны Ойлаймьш, ойлаймын да думарланам. Ж ургенсш Kici атанып, бала суш п, Ертерш ойламайсыц далай диып? «Багыца елip кешл болар, дызым, Талабыд болсын,— деймш,— таудай биш!» 6ГЕЙ ШЕШЕМЕ Анам жод! Цалдым ж еим, жас моншадтап, Он терттен жада гана асдап шадта-ад. Кеп OTTi Kepincia кун керуеш, Кенет сен Kippip уйге жасданшадтап. Жатырдап сонда саган кш т дарадым, Жабылган болар жайсыз булт дабагым. Ундемей далганымды керсе-дагы, Жанына уршмеда журт баланыр. Тербекшш кез шмед1м тушменен, Ж ет п деп «егей шеше куш» дегея. Елестеп тугап апам жардын жуз!, Цалыдтап кетпей дойды ущ менен.
Сэл уйыдтап калган екем тац алдында, Ояттьщ «бар,— деп,— 1зтай, сабагыца!» flip е т п алгаш сопда бала ж урок, Bip ceeiM жалт еткондей жанарыдда. Сан рет шугла шашып пшгыс тацы, Апталар айды дуып жылыстады. Шешшш сейлеспестен ж урдж увад, Эке де аддамады жумыстагы. ¥мытпан iHiM меш шадырганын, Жыгылып, жасын топп жатыр жаным. Еммде сен де сол сэт ж етш келш, «Апырай, дарагым!» деп ah урганыд. Мен унс!з екеущ е дарап ед1м, Тургызып, жукдан шадын дага бердщ. Сипадыц мацдайынан еркелетш, Сонда алгаш келд! ceHi ана деим... Ейы де алые жолга аттанЕаным, Онда да саган сырды адтармадым. 0 з анам ескешмд1 кермедЬау деп, Жанымда жабырдаулы жатты армапым. Жасырды кез жасымды anareyiM, Bip суйш маддайымнан дала бердщ. Мен кети м , iaiue yHcia турдыц дарап, Сонда алгаш йптей ceHi ана дедом. Аузынан жырып алып сары шалдыд, Барыцды маган садтап, маган салдыд. Сагынып журд1м ceHi, 03iM сезбей, Ж аныда тез ж етуд! сан адсадым. 0 зщыен Repicyre думарландым. Бггердей кедш деп бар арманым. Сагынган ж ас ж уректщ жалынымен Сонда алгаш «Анажан!» деп жыр арнадым... Куапдыд ескенше талабымныд, Цуандым, дурбылардай аналы улмын. B ip ыстыд дэстур! гой туган ж уртты д,— Баламды бауырыда алып бала дылдыд.
Ж ан анам кез жумса да ерте мешц, Курбымныц датарына сен тецедщ. Сен-дагы ез анамсыц егей емес, Келед! кеш болса да еркелепм. ЗИРАТДА БАРАР ЖОЛДА Зират жадна журт келед! шубалып, Суйтаткш соцгы жолга шыгарып. 0MipiHin шадыманды достары 0niM in де арулапты гул альта. Агаш табыт дасында yHcia жалыга, Шагын 6ip топ келе жатыр тары да. Канша ущ лш дарасац да, бшмейсщ KacipeTTi — даба гы ма, жаны ма? Екеу1н де прлта дылып е т й де, Мадсатына жетпеда ме, ж е гп ме. Тек адамзат бадыты ym in euipre Т1кенек не, элде гул ме — е к м не? Дуниеге ез келта те, ер келта, А д бестате жатар б1рдей тербелта. Адгарылар анырмасы адыры Кетертаде д асиеи жерге ента. ДУРДАСДА Рафуга Ацдылдап журсем, дос дессм, Ктаэлай корме кеп муны. Жалпылдап кулсем, кешпе сен, Кулиши* ондай жод дуны. Тел ескен тентек дурдаспын, Жыр жазып ортад уяда. К ос коз! болып 6ip бастыц, Карайыд бита дияга!
03iM де дызыд пендемш взгеден сырды букпеген. Тагады жепсзз кейде Min Teyip деп ж урш ж урт деген. Жабыгып сонда даламып, Жаутацдай дарап жуздерге. Дайтадан с е т и табамып, Дайтемш кудер узгенде?! Емеспш панасыз жан тенмреген, Лмалсыз айпалага мои тупемен. 0 зш нщ семьям бар, ез уШм бар 0 м1рдщ бадыт-барын тец плетен. Апам бар, адыл айтса, д ул аламын, Балам бар, кулю сш е дуанамын. Жарым бар жадсылыдда жаны куштар, «Кермесем, дейтш, достыц дулаганын». 0 з ушм,— ез ел1мнщ 6ip белшеп, Бадытын бадытымен 6ipre елшедй Досым-ау, дастардапып дардан жайып, Дарсы алар келсед-дагы кунде ол сеш! САРЫНЫШТЫ ЖЫЛ Асып-аттап отыздан кеткетм де. Коз ж!берд1м ойланып еткен купге. Талай жылды KeTinniH артда тастап, K epin eMip дысын да, кектемш де. Артдан сайын уады тда ж ас шесе, Bip жьшьшды ацсаймып acipece. Бегелмей-ад берер ем айырбастап, «Бар euip iq тек соныд 6aci» десе. Ол жылды айтсам, еляиреп ж урепм 6ip, Сагыныштыц тшшде журемш юл.
Жасырайын несше, ж адсы досым, «Туцгышым» мен Мудышым жылы ед1 бул. А ттай он жыл болыпты-ау ол еткелд 0 тер-ау деп ойлаган ж од ек теп . Ж атыр 6ipan жанымда суымай ол блецде де ом1рде демеп мен!. ТАБАНТАЛ Жадымда журсщ, Табантал, Ж асырын агып жылысдан. Жайдалып ескен жагад тал, Жанымнан алгаш жыр ушдан. Ж адымда сонау балалыд Талыцды тай гып жупрген; Табанды тасда жара рып, Цалыспай дызыд дуб1рден. в з ш т е думай екеп-ау, Ойын да болса сол 6ip шад. Елж!реп ял1 кетем-ау, Ол жайлы кенет ой туса-ад... Ж агадда журдгм жайрацдап, Цимылып керд1М дурбымныц. ЦуДф ет к у т к е дайран Fan, 03iMe 6iTnec сыр дылдым. KepKiimi керд1м, кеп туйд!м, 0н бойыц eMip, жагад тал. 0 ледге сенбес от дуйдыц, Цыэ толдын евен, Табантал. Д ур т д е п ектем колд1 до коктем Kormflip, Киылып жерге дуйып тур зердей кепн нур. Жадыра тацпыц жупарын жутьга, гул шскеп, Jlenipin тагы ж е л т н ш далды кещл 6ip.
Шуагы дандай, турады далай балбырап, Даланыц с э т — салады о п т бал булад. Даланыц к о р т — кеудесш epKiH KOTepin, Шатыраш ериек атылас киш алды бак,. 0 ц!р де жардып, кедш де жардын таидардай. Keprecin шалдып, журесщ дайтш тац далмап?! BuipiM менщ Kepin.ii м е т ц кеудеме Кулш 6ip донган, уйып 6ip допган армандай! Жадсы корем кяктемш'ц алгашды айып, Б ур жарады булыгып эр жас дайыд; Асыр салмп агады айдалада, Дарды тшш дызыл су алмастайып. вткел бермей кэк езеи ершеленер, Толдынымен Tipecin керсец егер. К епм деи к у м к кун, пур шугыла Ж ер!мдеп Т1рлшке зер себелер. Сол коктемнщ макан да куй! ауысып, 0 р дпялым дияпга жур-ау ушып... Табигаттьтд бул тептек мсзпл1мен Жылда солай даламып 6ip дауышып. Сондыдтан да коктемнщ алгашды айып Ж адсы керем сырласар жан достайын. Сап-сары тсдге сауылдап, Дуйылып жатыр дайыдпап. К уш -тун сур булт жауыпдап, Тутасып жерге жайылтан. Суыд жел согып тыпбастан, Керпед1 дырды 6ip ызыд. Томендеп ксл1П турды аспан Дабагын туйш кунузын...
Осы куз цалай кершгеп С у ш к п болып ацынга? TyHepin ойга бершген Турш е элде жацып ба?!— Бажап цой ак, айдынды дала цысы, Bip ceprin, бой KOTepin цалар Kici. К е п т тек эж е тана пеш Ty6iHe Цолыпда тастамайтын тарамысы. Шыцпайтын мен eMecniH от басынан, Тыстагы дабырлаган топца асыгам. Царсы алды KyniMcipen тракторшы Цорага ыаялардан шоп тасыган. Шаылрмац жазьщ жатты мунарлапып, К,арадым цайта-цайта цумарланып. Алыстан оркеш-оркеш тау тебелер Шыцына циялымды шыгады алын. Ойланып орман турды цар жамылып, Басына ер бутаныц маржан min. 1ппне кетнеп ciuin ат-шаыаеа Амалсыз жол беред1 цац жарылып. Т у л т ме, ац цоян ба секецдеген,— Цылт етш, райып болып кетер белден. Бр1нбей i3 кескен жан цайтар цагып Муз цатцан ши-цамысты шекер келдеп. Цырда жур цалыц жылцы пгубатылган, Ыцпайды царлы цуйын, сурапылдан. Цылмайды кезден таса совхоз царты Бойыпан ерен ецбек буы атылтап. Гажап цой, mipKin, осы дала цысы, Болады дарыгандай магап Kymi. влец де epmefli ширатылып Сек1ЛД1 царт вжсшц тарамысы.
ЖЛЦБЫРДАН СОЦ Цабад туйш дара булт турды сэл-ад, в т е шыдты сел1мен дырды сабап. Кок жуаше керш ш коле далды Мадп-бади тозбантып сырлы садад. KyMic моншад дуйылыл ж ас дайыцнан, Досылып ап буладда, тасты айырган. Кеш репн кетерд1 алып таулар Аталардай тойдагы ас дайырган. Bip желшнд1 едбеккер алап куллд Кеудесше дулпырта дадап гулдй.. Масаттанып осынша байлыгына Адам сопда кул!мдеп дарап турды. 0PIK АРАМЫ С уд у гой ппркш коктемде СуйЬсп далам, таулары. Буп-буйра орман бектерде, Ойында жасыл бау-багы. Бардым да елдон бурын мен Цызыгып турдым тапжылмай. Ж елпш тп-ау жанды сушнген Шын адын жазгап саф жырдай. KoeiMe TycTi кенеттен Бур жарган ерш тап бугш 06efli инбек жел еппен Мамыдтай улпа ад гулш. Кез салып 6ip сэт дарасац А д гулд1 осы талга кеп, Амалсыз ойга даласыд «Алгашды ж аугап дар иа?»— деп. Б1Р Y3IM НАН Нан корш жерден кенеттен, Юлт тура далдын мен кейш.
«Обал да болды-ау!» деп еппен Цолыма алдым ецкейш. «Узш нан, онда не тур?» деп, Соз айтпа, жолдас, эрднлы, Едбектщ одан оты урлеп. Далаыныц nci ацдиды. КАРА СУ Артымызда далды асу, Т устж ойга дулдырап. Ж атты алдымда К,ара су Жагалауы ну дурад. Цара су деп нелжтен Атанганын уднадым. Ш олдегссш кслш мен, Шетшеп тек урттадым. Цандай таза еда деп, Цайран далдыы, сол шыным Ж атыр Ty6i мелд1реп, Жасырмайды ол сырын. T y c i додыр болранмен 0 nipi де, жаны да ад Шсшерд1 сонда мен Турып далдым жадыма ап. Адтебе дыры ад дауыл, Алай да тулей уйтдиды. Алыста кутш жатты ауыл, Астьшда адбоз ытдиды. Колемш дарлы боранда Алысып, ойнап, жарысып. Цызыдда туспм , тодам ба, Цайнайды бойда дан ысын. 81
Куйын да нарды жентектеп Садылдап согып тыабады. Сагыпып кергеп тентекке Сацылдап кулем мен-дагы. ТАУЖАД А латау басын булт басып, Тещ рек турды тумантып. Жымдасты жер-кек тутасып, Жып-жылы суттей буы ацдып. Цалгнды дайыц тук yHcia, Малынып шывда балтыры. Тунып та налган доршаз ■ Е^оргасын ауа салныны... К ун нуры кенет саулап 6ip Шашылды судай 6ypiKKeH. Жарнырап енда тау жан тур Арылган жандай кудоктен. Т а у басталды, тау басталды, Алматыныд таулары. К,ар жамылган дэу бастары Алдымыздан аумады. Солай беттеп 6i3 келемЕз, Алып ушып асыгып. Ж уз KeneMie, ж уз KepeMis, Терезеге асылып. Ж адсы достар берш елее, Жылиды жан, нызып нан. Эттец поезд серйс емес Диялыца нызыннан- ¥ зан екен соцгы сагат, ¥ 8ан екен соцгы сет. Келем eni соны санап, ГШркш, тагат болды сап.
Жолымыздыц орап алдын, Турды Алматы таулары. Булгап бултын — орамалын Алдымыздан аумады. Шын басында 6ip агаш, Тас буладтыд жанында. Жапыраты дурамас От шшденщ шатында. Элде шырша, елде арша, Танымадым, бшмедам. Цызыл думар жандарша Ya6efliM мен гулдерш. Осе 6epcin еэшше, Тапып алар басдалар. бзегшен узшсе, Квздер1мнеп ж ас тамар. А д улпа дала айнала, Жетпейдо кезщ шегше. Боз жусан басын жай тана Ие/и дыстыц лебше. Орман тур дырау жамылып, Сыр буккеп беппе сняты. Торгайлар донса жабылып, Селк eTin дарын дуяды. Tieuiin сымды батандар Барады алые, алыеда. Зу етсв поезд, Цояндар Зып берер бута, дамыеда. Салтатты шыдты беледнеп, Тазысын ортш, ад датып.
Тулш ме сонау жвнелген, Туйшмес енд1 шал нагып?.. А д улпа дала тещрек, Жетпейда кезщ marine: Цараймын узад елж!реп Осыпау туган жер1ме. БЭВГ1 Ы нде будад-будад шад шубальш, Келед1 кшец жуйрш самсап агып. Тыдыршып айдайлайды, дидулайды Бэйпш ц соцын куткен барша халыд. К еп тулпар 6yfiipi дыза ел!р1гг тек, BipiHen 6ip озады емшш кеп. Е к т т топылдаган туядтардыд Текшлеп экетердей жерда буктеп. 8 р атда тшек тшеп сан мыц Kici, Келед! coFan жулде алдыррысы. K e6ipoi( аударады журт кецшш Од бойы озыд кеткеп алдыцгыеы... Бэйм гой адыпдардыд encpi де, Сап мыц жан тшектес ор елевдне. Солардыд у м т н тек адтагапы Тулпар жыр, толысдап жыр кемелше! Щ>1РАН Дыз дылыд тулш цырдагы Дысыла далгап neci екен? Бытцылдап мулде турмады, Будты ра дойгап не секем?— Данатып дагып кокте алые, Цалыдтап журд1 ж ас дыран. Сацдылап сонда сад дауыс, Дызылын жердщ састырган.
Арасы даш ы д болгасын А ла алмас, cipa, демед1м... Дыран боп шабыт крймасын, Т у л т боп к,ашса елещм. Терде жатыр Typni туей алаша, Tiiiflepi де, гулдер! де тамаша. 8р торында тургандай-ау 6ip OMip, К еудедеп ой кез!мен дараса. Диял далай дпяпдарды орлепп?! Долдар далай тоди бшген ормекп?!— Ж уректердщ ж уз тамыры жымдасьш, Жасагапдай 6ip дуд1рет ернекп. Ж ш 6iTKenre жан 6iTipreH бул шебер Керген жапньщ кендлше нур себер... ППркш, менщ ж азатугын жырларым Ж уртты осылай тандандыра бшсе егер! Сабырсыз санап журт меш, Дывбалу ж ш т бул дейдь Ж ен шыгар мумкш, yiiTKOni 0 з MiHiH ней жан бтм ей д ь Шабытым 6ipan, келгенде. Б ш е м т, басда мшез1м: Дызуды 6epin елецге, Сабырлы болам мен ез1м. Самайга тускен ак, талдыд, Досым-ау, талай сыры бар. Жыр болып откен шадтардыц K yeci деп тек угып ал.
А гара берсш шаш мейл1,— Тимейд1 шашда бас бэйгь Жанымды журтым жас дейд!, Ce6e6i жырым ж ас мэцгП Жатыр ойда буйыгып Жазьшмаган тыц дастан. Кетер кезш куйылып К у т е й ел1м тынбастан. Беремш бе бшмеймш, Бермеймш бе бшмеймш: 8 йтеу1'р кез шмеймш, Эйтеу1р сез турлеймш. БАЦЫТ БОП КУЛШ ЖАИНАДЫ A h урьш отыр эз ана, взегш ертеп муц-дайгы. Кезшсе ауыр цаэага, Кез жасы дайтып цургайды?! Жарлыны Саша шын cyfiin, Жадсыльщ дана тшедь Азаттыд кунге дулшыпып, Ашына бшген ул еда. Kimire болып жадсы ага, Улкенд! жаны сыйлады. Од атты озбыр патшага. 0 ai елда... А на диналды... A h урып отыр ез ана, 0 зегш ертеп сол ель Ортад боп ауыр дазага, Володя ойга шомады: «Расырлар бойы жур осте Ацсаган Бадыт, Аваттыд.
Beniие шыгып куреске, 1стед1-ау агам агаттыд! Патшаны тадтан дулатпай, Бостандыд, рас, болмас та. Ж етешз ry6i муратда. Бул емес 6ipa^, жол басда!» «Жол басда!»— деда сершлш. Келешек куннщ KeceMi. Ойына турды келпрш, Озбырдан алар есеш. «Жол басда!»— деда т у т л е . Ж убатты газиз анасын. Толгана к у т дуние Бостандыд берер данасын. Жасында-ад туйген кецшге Жолыпан Ленин таймады— Мэцгшш ею р кегшде Бадыт бон кулш жайнады. СЕМСЕРДЕН СОДА СОДТЫ ЕЛШ Царсы алдым бугш тары да Даддты Майдыц торызын. Оралды келш жадыма Созылган соган жол узын. Жеткенше осы кунге 6ip Ж абыла 6epfli кеп xayin. Беленбей дызыл гулге дыр, Бул1нш жатты ерт дауып. Ашынып ана жудед1, А ш у гып жауга дерт, Жалындап сонда ж ур еп Содадан семсер содты ел1'м... Елж1реп бугш тары да Еске алам Майдыц тогызын.
Жардырап журттыц багына Жещспен тынды жол узын. Цуавыш келд1 апага Царлыраш больш кектегь Шипасьш дуйды далага Шурылалы ж ещ с кектеш Дуние тугел тулед1 Достарым еид1 коп менщ, Суйш ш сонда ж ур еп Семсерден сода содты ел1м. Т угап жер кулш жайнады Т у TiKKOH ер ел сегалдо. Сол Ж ещ с болды майдагы 0Mip мен бадыт к еп ш . ТАУДАГЫ ке л К ек емес, жасыл жайдын кел, Кем емес шалдар тещзден. Жылы емес, суы салдып кел, К,арлы шыд Tecin ем1зген. Ж агасы жадпар тас кшец, Ж аралган бары 6ip шадта. Жайдалып орман ж ас гулмен Жан-жакын орал тур сайта. Тэкаппар таулар т у сыртын Цызрана доршап тур бшк... Сондыдтан ерке су сылдым, Сондыдтан сыры туцриыд. Дарасац болды, д1ршдеп, Кецш дщ дусын аулайды. ¥йытып дояр кул!мдеп Меп-мелд1р кезден аумайды.
03 кещлга F. Мустафннге Сонау 6ip кундер жадымда Семейде 6ipre еткерген. Жардылдап ж урш жаныдда, Жадсылыд ryjiiH кеп тергем. 1шддей керш сен де, ага, 1зтай да демей, Тай дедщ. К едш щ бейне кед дала, Керемет дархан, жайлы едщ. Жадымда жырлар туралы Сондагы ойлы создерщ. Шын екеп жырда с у бары, Y m де бары езгенщ. Колыма цалам алсам-ад, EciMe келер сол сыныц. внерде егер жанса бак,,— Ш ипадды кврген жолшы мы н... Сол кундер эл1 жадымда CiMipreH адыл сабатын. 1нщ бон ж урш жаныдда, Сырым кеп oni данатып. ЭССЭЛАМ! взбепм , бауырым, эссэлам! Тартынбай терлет, дом дайын. Б1здей-ад болар асса адам, Сыйласып оскен эрдайым. Ататын нурлы тадды адсап, Бабамыз 6ipre вксвдь Багымыз 6ipre жаиган шад, Ж ард е гп к 6ia де орт сынды. Каралы жылдар бурынгы Келмеске кв тп муд-зарды ап.
Ж айнаттыд 6ipro тумырды, JKepiMia болды гулзар бац. Турленд1 Ташкент жанатыц Закиров салар жадсы энше. С улу жыр бейпе Алматым, Сыланттым мен до тап сенше. А к, алтын >Kepi — Хорезм, А к тары Htepi — Адтебе... «Кермед!м мундай,— деп,— 03iM», Таддаиар келген ж ат торе. А д адал достар екенб1з Tineri 6ipre, жан 6ipre. Епздей т эту еш елм1з Бадытты тутап модпге. ТАД Кулгмдеп куншыгыстан тац атады, Тауларга алтын зерш жалатады. Силайды дыз мацдайын ж1бек самал Секшд1 суйгеншщ аладапы. Кок езен кумб1рлепд! сай-салада, Гул атып, маужырайды ыайса дала. Сайрагап сан дубылтып булбул эшн Тыддайды ж ар yni деп ж айсад ага. Шашырап нур сэулем кун шыгады, Дуние дуанышда дулшынады. Осынау табитаты туган елдщ Кулпырып сэн керкшде турсын мэдгН ОРАЛ ЖАУАБЫ Маддайыыиап en ri кеп А д Ж айыдтыд самалы. Ж ата KepKi кокпедбек Ж анды ушрш'барады.
Шагалалы Шаганы Шадырады мундалап. Сагыыышын шагады 0 кпе-иазбен 6ip дарап. «Сендерге ши-ад колем» деп, Кошелерге enin ем, Ж ас жапырад колецдеп Жарысады мешмен. Аласа уйлер уялып, Зоул1М уйлер тур асып. Кумбездерден куй aFun Жатты кекпен уласып. Айтсайшы, андай, 6apinen Адамдарып ажарлы. Kepinefli coni иен Кецшдер! базарлы. Аспапда нур, жерде нур, Цызыгар жэй коп екен. Ацын ед1м мен де 6ip, Дай-дайсысын жыр етем? Орал айтты бай кеуш: «Оледдий калау,— деп,— Акын болсад oiiTeyip, Жазатыным бар-ау!»— деп. 1 СЕНТЯБРЬ КУНИ ОН Куттцс дой куздщ бул пунш, Сарынып мен де, сен де рас. Экелш эрюм дыр гулш, Жардырап кетт1 кец класс. Жаркырап жайнап тур класс Нурымен жап-жас румырдыд. Томпиып отыр шл курдас Уст!нде алтын тугырдыц. Балбырап балгын жуздерь От болып лаулап жанады.
Молдареп дара коздерд Тыцдайды устаз арапы. ...Bip кездо ыеп до отыррам Осынау класс imiHfle. Алрашды штап одылган Byrinro дойщ еымде. Есш де жаздай асырып, Сентябрь айын тосданым. Апамнан алып жасырып, Дэптерге доптер доедании. 03iMfli ваш ага гып К ерсетим im жапында. Бурышта далды балалыд Ойыншыд аттыд жалында. Есш де гулмен, тулармеи Толдыган мектеп алацы. Салтанат толы думаныен Котердж басда даланы. Калыпты содап угыида Толгантьш 6ip ой коп ыеш: Сентябрь басы шынында Секшд1 куздщ кектемь Одыдыд б13дор, жасырман, Орасан ауыр кундерь ¥йдысын журтты д дашыррап Сурапыл сорыс ундерь Экелер журдо атыста, Сан рет ел!п 6ip дыста. Ж аутаддай дарап батыеда, Аналар ж урд1 жумыста. Мурал1м журда япшрип Отынсыз далып MOKTe6i! С у дуйгап дулыд асырып Сия да TinTi жетпедо. Одыдыд б1здер б1рад та, Одыдыд «торт» поп беске» шл.
Жетеьпз дедлс муратда, Жабыру KipMeik еске 6ip. K en едок, б1здер кеп едш, K en efli асыл арман да. Bepfli eai eMip терелйс Талаптьщ д усы самгарда. Достарым мешц болды адам, Ардадтап асыл заманды. М адсутда ж е тм ойларан, Дуниеге шршш далапды... Томпиып отыр уландар, Ойра устал устаз сездерш. Керемет не 6ip диялдар Котерш бвш оздерш. Ашылмад бупн элшпе BiniMre бастау тэркздь Басталмад жалгыз арштен Жолдары диын epi ieri. Кермейд1 булар TinTi enfli Сурапыл сотые сумдыгып. Жайнатып мэцй кектемдд Себеда сэуле нурлы кун. Осылар уппн дыргында Цан TOKTi еке-агалар. Осылар уш ш дырдыд да Кетердш тыцын дэн агар. Буларра жецш болсын дел, Кекке де жол сап 6is уштыд. Вадытты пурга толсын тек Осынау урпад ж уз! ыстыд. Цызыд дой, ппрюн, бул enip, Кызыд дой жецу белеет!. Кулпырып балгын гул кецш, Жацара берер жер ecKi. Ражап дой, ражап болашад Мыд талгау тосдан буларга.
«Кш болам?» десе-ад, ойласа-ад, Сол болмад мадсут тур алда. Цапатты eni-ад домдап ап Осыпау ыстыд уяда, ?Кардылдап булар самгамад Шыдпагап б1здер дпяга. Сондыдтап куттш кещлдр Осыпау жардып кунд! 6ia, Иесш колер окпрдщ Цуттыдтап турыыз KynfliMia. ТУРКИЯ ТУНЕИНДЕ Т1ЛБПД1 ТУГЕЛ ТУРКИЯ Толдпды тулар — толдпды бапрад Цолында KOKTi халыдтыц. Korepniin кокто ушады шарлап, Цуяды жалып жапып куя. Б ул жерде жодтыд, бул жердо нала, Б ул жердо дайгы дыруар: Ж удеген ана, жудеген бала, Ж удеген оке — 6opi бар. Созылган шекс!з ереуш лей Адымдап алга барады. Binefli элем — ацеайды ол Heni, Естид! — по опыд талабы! TijiCHAi жумыс, тшейда т!рлж, Tijiciiai тадпыд атарып. Тшейдо солдат oituieci дор гын, Ea6oyin тугаи отапып. К,урысын дпрап дулдыдтыц торы, Жогалсын жодтыд сурдин! Куатты KOKTin лепмен соны Tiaei'w тугол Туркия. 05
ТУНГ! КОШЕДЕ Сергелдец толы Стамбул Саябыр тартты сустанып. Данды дызыл дысда кун Ty6iHe тец13 Tycri ауып. ¥йдыга шомды урланьш, Азгындар арын сататын. Кошеде yncia ж ур халыд Ж ер таба алмай жататын. Есер э т тепле, Келеда мае жандарм. Сезбейтшдей ем!рдо 0з1нен езге жан барын. Ж атдандай кеиет коршде Ж ырылды мурны жол ripen. Осы 6ip мастай бугшде Ж ур жауыздар тэлпреп. ЖАПАНДА Сыныд кедш сиядты К уйм жадау кузп кун. Жапырагы зыр дадты Ж елге 6epin risrim n. Толтырды да эр isfli, Царауытып с у датты. ToaFaH кшем тэр1зда Ала-шубар жер жатты. Tepin nienri жондагы, Келеда у н а з Махмед. Жарты гасыр — донгалы, А д басына адырет. KeMipefli куп узын, Кед1рсйен кедеш. Нан табылса 6ip ysiM, Мол ырысты кергеш... Жарты лашыд далдалап, Цызы далды 6ypicin,
K epi дайры анталап, Ж ас жйчттщ гул1 ешш. Саргайды да ауру дыз, Цырдагы нарт мудайды, Сарнай согып сабырсыз Ж одтыд жел1 тынбайды.. турменщ ллды Турменщ алды цым-дираш, Ж алба-жулба топ дайры, Баз 6ipey квзден дуйы п жас, Баз 6ipey;(i жодтайды. Keperi жод согыстыц,— Деп ед1 тек суйгешм... — Азабы келш жумыстьщ Дозагы болды-ау турмепщ... Жылайды ж урт, жылайды, Жандарм жок, ж1битш. Куалайды, тынбайды, Блге айтадтап квп Hiin... Торлы турме туижырап, Кэрл1 сусы а одтайды. Карсы алдында тур жылап, Жалба-жулба топ дайгы. Т ас TypMeci Бурсаныд Тутдын жанды тур багып. Дайпап Keri дусалы, Отыр адын сурланып. Улкен жанып муц басдан, Оплап елга назалы. Отты далам тыпбастан 0Mip созш жазады.
ДаЬарлы елец цамаудыц Дабыргасын цац белш. Кеудесшде ер адамныц Ыза ашуды жатты erin. Ацын жазган ep6ip жыр Эдшеттщ сапында. Атой салып алда жур, Озбырлыцца атыла... Тас турмесш Бурсаннып Тасцындаган жыр алый, Дайнап к е ти цусалы, Отыр ацын сурланып. ЖЕТ1М БАЛА Жасырынып айдалада KopiHeH емметтщ, Оциды жет1м бала Жырларын Хикметтщ. Оциды, тынбай ойлап, Ерлш н Зоямыздыц. «Болса ел1м цызыл байрац Елiидей сол ер цыздыц». Деген ой жеткшшектщ Ертецш нусцагандан. Куреспен етер кеп кун Дел бугш басталгандай... Сол оймен келд1 цайтып, Датерден жасцанбастан: Ютабьш алса тартып, Ж адында жатыр дастан. БАЙ НИЕТ1 Суйдш !— дейд1 жас ж ш т,
